Uczniowie z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim stanowią najliczniejszą grupę dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi w szkołach ogólnodostępnych i integracyjnych. Ich edukacja uregulowana jest przepisami prawa oświatowego. Mimo tego, w szkołach wciąż dochodzi do wielu nieprawidłowości. Stąd konieczność przypomnienia specjalistom szkolnym, pedagogom i psychologom najważniejszych kwestii związanych z kształceniem tej grupy dzieci i młodzieży. Między innymi po to, by mogli służyć nauczycielom przekazem rzetelnej wiedzy merytorycznej, a także stać na straży praw ucznia z niepełnosprawnością, co bywa często bardzo trudne.
Autor: Małgorzata Łoskot
Absolwentka Akademii Pedagogiki Specjalnej w Warszawie. Redaktor prowadząca czasopisma „Głos Pedagogiczny”, pedagog specjalny, socjoterapeuta. Autorka popularnych programów szkoleniowych dla nauczycieli oraz programów profilaktycznych dla młodzieży. Czynnie angażuje się w pomoc dzieciom z rodzin dysfunkcyjnych.
W życiu dzieci, podobnie jak w życiu dorosłych, zdarzają się sytuacje powodujące bardzo silny stres i ogromne napięcia emocjonalne. Jeśli w wyniku takich wydarzeń młody człowiek nie potrafi funkcjonować tak, jak czynił to do tej pory, mówimy wówczas o kryzysie psychologicznym. Dlaczego? Bo w miarę narastania sytuacji stresowej zwykłe mechanizmy radzenia sobie nie przynoszą dziecku ulgi, nadal odczuwa ono ekstremalnie silne emocje: lęk, wrogość, bezradność, beznadziejność, poczucie wyobcowania względem siebie, rodziny, grupy rówieśniczej. Na dodatek postrzega tę sytuację jako przekraczającą jego wytrzymałość i niemożliwą do pokonania. W związku z tym cierpi, przeżywa utratę kontroli i bezradność.
Prowadzenie dokumentacji to bardzo istotna, ale też czasochłonna część obowiązków wychowawcy klasy. Taką opinię głoszą sami zainteresowani. Gdy pytam o to, jaką dokumentację musi pan/pani prowadzić obowiązkowo, bez zająknięcia wymieniają co najmniej kilkanaście pozycji. Nie mają świadomości, że większość tych dokumentów jest zwyczajnie zbędna, bo nie ma żadnego prawnego umocowania. Tym samym potwierdzają fakt, że szkolna biurokracja ma się całkiem dobrze, choć gremialnie narzekają, że jest to relikt minionej epoki. Dowodzą również, że „wychowawstwo” traktuje się w szkole przez pryzmat czynności administracyjnych, wymagając tworzenia i wypełniania dokumentacji, której zazwyczaj nikt nie czyta.
Rok szkolny 2025/2026 to okres kolejnych zmian w prawie oświatowym. Część z nich dotyczy uczniów, część samych nauczycieli. Dzieje się tak, gdyż wchodzą w życie kolejne etapy reformy edukacji, a także znowelizowana ustawa Karta Nauczyciela.
Określenie „specjalne potrzeby edukacyjne” pojawiło się w 1978 r. i od tego czasu stosowane jest w dokumentach międzynarodowych. W polskim prawie oświatowym oraz piśmiennictwie naukowym funkcjonuje od blisko dwudziestu lat, od chwili, gdy Zespół Ekspertów ds. Specjalnych Potrzeb Edukacyjnych, powołany przez MEN w 2008 r., opracował dwie definicje.
Procedura „Niebieskie Karty” została wprowadzona w życie w 2010 r. na mocy ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie z dnia 29 lipca 2005 r., zwanej obecnie ustawą o przeciwdziałaniu przemocy domowej, oraz na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 6 września 2023 r. w sprawie procedury „Niebieskie Karty” i wzorów formularzy „Niebieska Karta” (Dz. U. z 2023 r., poz. 1870; Dz. U. z 2024 r., poz. 1673). Chociaż nowa procedura obowiązuje od 15 listopada 2024 r., to w wielu placówkach oświatowych nie jest właściwie znana i wdrażana. Stąd konieczność wyjaśnienia wszystkich jej aspektów.
Nie ma jednego uniwersalnego wykazu zadań i czynności przynależnych nauczycielom wychowawcom, tak jak nie ma określonej strategii pełnienia tej funkcji w przedszkolu, szkole czy placówce. Otwarcie mówią o tym sami wychowawcy, porównując zapisy w swoich statutach, regulaminach i kodeksach z oczekiwaniami szkolnej społeczności. Z ich opinii wyłania się taki oto obraz.
Wychowawca oddziału/klasy to nauczyciel pełniący kluczową funkcję w szkole. Jego podstawowym zadaniem jest opieka nad przydzieloną mu klasą oraz koordynacja szkolnego procesu wychowawczego powiązanego ściśle z programem wychowawczo-profilaktycznym szkoły. Najkrócej mówiąc, wychowawca nie tylko realizuje przydzielone mu zadania edukacyjne, ale także jest organizatorem życia klasowego, wspiera uczniów w sferze emocjonalnej, społecznej i psychologicznej. Jest również pierwszym punktem kontaktu dla uczniów i rodziców w sprawach związanych z życiem szkolnym.