Wsparcie ucznia z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim

Określenie „niepełnosprawność intelektualna” dotyczy stanów zahamowania lub niepełnego rozwoju intelektualnego danej osoby, występujące w okresie rozwojowym pomiędzy 0. a 18. rokiem życia. Niepełnosprawność tą rozpoznaje się na podstawie obniżonego IQ (ilorazu inteligencji) w psychologicznych testach inteligencji. Najczęściej stosowaną klasyfikacją jest kryterium IQ w skali Wechslera. Według niej, osoby z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim o ilorazie inteligencji między 69 a 55 posiadają problemy z podzielnością uwagi, umiejętnością spostrzegania, wyodrębnianiem istotnych cech przedmiotów, pamięcią logiczną, myśleniem abstrakcyjnym, mniejszym zasobem słów i pojęć liczbowych i motoryką (zmniejszona szybkość i precyzja wykonywanych ruchów)1. Wymienione powyżej trudności nie muszą przejawiać się w każdym przypadku. Każdy z uczniów jest inny, zatem jego poziom funkcjonowania w szkole, zachowanie, możliwości i dysfunkcje są indywidualnie zróżnicowane. Na podstawie badań przyjmuje się, że ogólny poziom rozwoju u osoby z lekkim stopniem niepełnosprawności intelektualnej nie przekracza poziomu rozwoju 12-latka, a jej dojrzałość społeczna kształtuje się na poziomie 17-latka. 

W odniesieniu do niepełnosprawności lekkiego stopnia bardzo trudno jest zidentyfikować jedną, konkretną przyczynę zaburzeń intelektualnych. Etiologia niepełnosprawności lekkiej jest złożona i wieloczynnikowa. Warto wspomnieć, że blisko 95% osób z niepełnosprawnością lekką to osoby o niskim statusie społecznym, co oznaczać może, że powodem tego rodzaju niepełnosprawności są głównie czynniki środowiskowe. Zwykle deficyty intelektualne odkrywa się, gdy dziecko rozpoczyna naukę w przedszkolu lub szkole, choć można o nich wnioskować dużo wcześniej, ponieważ pierwsze objawy tej przypadłości pojawiają się zwykle w początkowych etapach rozwoju. Warto jednak podkreślić, że samo ich zauważenie nie jest jednoznaczne ze stwierdzeniem u dziecka niepełnosprawności intelektualnej. Można o niej mówić dopiero po przeprowadzeniu odpowiednich badań psychologicznych. 

Gdy do szkoły trafia uczeń z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim to – na podstawie dostarczonego orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego – powinien mieć zorganizowane nauczanie według zasad określonych w rozporządzeniu MEN z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym (Dz. U. z 2017 r., poz. 1578 z późn. zm.). Z zapisów ww. rozporządzenia wynika, że dyrektor szkoły wraz z nauczycielami i specjalistami szkolnymi ma obowiązek:

• Dostosować sposób organizacji zajęć szkolnych do wskazań zawartych w tym dokumencie oraz potrzeb i możliwości ucznia, które zostaną rozpoznane podczas wielospecjalistycznej oceny funkcjonowania ucznia (WOPFU). Pamiętając, że naczelnym celem wysiłków dydaktyczno-wychowawczo-terapeutycznych nauczycieli oraz specjalistów szkolnych jest wspieranie rozwoju ucznia z niepełnosprawnością w dążeniu do niezależności, samodzielności i autonomii. Natomiast opanowanie określonych umiejętności szkolnych jest jedynie środkiem do jego osiągnięcia – nie celem samym w sobie. Mając to na uwadze, każdy nauczyciel winien opracować dla ucznia zestaw swoich dostosowań i wymagań edukacyjnych, sugerując się zarówno trudnościami w funkcjonowaniu poznawczym ucznia z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim, jak i jego problemami w opanowaniu technik szkolnych oraz z zachowaniami społecznymi. Podstawą prawną dostosowywania wymagań edukacyjnych jest § 2 ust. 1 rozporządzenia MEN z dnia 22 lutego 2019 r. w sprawie oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych (Dz. U. z 2019 r., poz. 373 oraz Dz. U. z 2022 r., poz. 1780).  Równie istotna jest organizacja przestrzeni sprzyjającej uczeniu się. Jak każde dziecko, uczeń z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim potrzebuje poczucia bezpieczeństwa. Budowane jest ono zarówno w relacjach z nauczycielem i rówieśnikami, jak i poprzez rozumienie procesu edukacyjnego. Jeśli uczeń wie, co ma zrobić, aby osiągnąć wskazany cel i ma poczucie, że cały czas może skorzystać ze wsparcia nauczyciela, to jego zaangażowanie będzie wzrastać. Natomiast, gdy uczeń żyje w szkole w poczuciu dużej niepewności, tym więcej doświadcza problemów emocjonalnych, które wpływają niekorzystnie na jego motywację. Ważnym czynnikiem budującym atmosferę sprzyjającą uczeniu się dzieci z niepełnosprawnością intelektualną jest także poczucie wartości i obiektywna samoocena. Jest to obszar pracy wymagający od nauczyciela empatii oraz taktu pedagogicznego. Dodatkowo nauczyciel powinien pamiętać o tym, że ci uczniowie roz...