Zakres obowiązków nauczyciela wychowawcy – pytania i odpowiedzi

Dla dyrektora wychowawca to przede wszystkim realizator misji wychowawczej szkoły. To on ma stać na straży norm i zwyczajów, ma socjalizować uczniów zgodnie z obowiązującymi w szkole zasadami, pilnować w swojej klasie dyscypliny i frekwencji, rozwiązywać pojawiające się problemy, współpracować z rodzicami i nauczycielami. To jego obarcza się odpowiedzialnością za osiąganie przez uczniów pozadydaktycznych celów edukacyjnych związanych z rozwojem emocjonalnym, społecznym i moralnym, m.in. za zdobywanie umiejętności porozumiewania się, współpracy w grupie, radzenia sobie ze stresem, kształtowanie autonomicznej hierarchii wartości oraz przygotowanie do samowychowania. Rzecz jasna powinien dbać także o to, by jego uczniowie uzyskiwali jak najlepsze oceny i nie sprawiali problemów swoim funkcjonowaniem. Powinien także angażować się w klasowe życie i sprawnie organizować różne imprezy. Do tego systematycznie prowadzić obowiązkową dokumentację, często nadmiernie zbiurokratyzowaną, bo taką dyrektorzy kochają nad wyraz, i terminowo się z niej rozliczać.

Dla koleżanek i kolegów z pokoju nauczycielskiego wychowawca to przede wszystkim interwent w sy­­tuacjach trudnych dla nauczyciela. Zazwyczaj chcą, aby „pomagał im”, gdy pojawią się jakieś problemy z klasą, wpływał na postawy uczniów, skłaniając ich do bycia grzecznymi, do posłuszeństwa i angażowania się podczas lekcji. Oczekują, że dzięki jego interwencji Jasio otworzy wreszcie zeszyt i będzie notował, co trzeba, Małgośka przestanie unikać kartkówek z historii, Kajtek zgłosi się zaliczyć sprawdzian z fizyki, a mama Baśki, do której wychowawca koniecznie musi zadzwonić, nauczy córkę tabliczki mnożenia. 

Dla uczniów wychowawca klasy to… Ich oczekiwania zależne są od wieku, typu szkoły, wcześniejszego doświadczenia oraz indywidualnych potrzeb. Ale z badań wynika, że większość dzieci i młodzieży chce, aby był to dobry dorosły, dający im poczucie bezpieczeństwa, rozumiejący ich problemy i trudności, dyskretny i pomocny, by umiał stanąć w ich obronie w sytuacjach kryzysowych, doradzał, a nie nakazywał, co mają robić. Oczekują też ciekawie prowadzonych lekcji wychowawczych, motywujących nie tylko do dyskusji na forum, ale także do wspólnej zabawy.

Dla rodziców wychowawca klasy to sojusznik we wszystkich sprawach ich dziecka. Pragną więc, by traktował ich dziecko indywidualnie i z szacunkiem. Oczekują, że udzieli dziecku wsparcia w trudnych sy­­tuacjach, będzie trzymał jego stronę w razie konfliktu z rówieśnikami lub nauczycielami. Będzie także wsparciem dla rodziców w kwestii wychowania, z poszanowaniem ich intencji i poglądów oraz będzie przewodnikiem w kontaktach z placówką. 

Co na temat obowiązków wychowawcy mówi prawo oświatowe?

Analiza przepisów prawa oświatowego pozwala stwierdzić, że nie istnieje jednolity i zamknięty wykaz zadań przewidzianych dla nauczycieli pełniących tę funkcję. Informacje o obowiązkach wychowawców klas są rozproszone w różnych aktach prawa powszechnie obwiązującego. W ustawie z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (Dz. U. z 2024 r., poz. 737) wskazuje się jedynie, że oddziałem opiekuje się nauczyciel wychowawca wyznaczony przez dyrektora placówki. Natomiast podstawowy zakres zadań wychowawcy można znaleźć w art. 6 (Obowiązki nauczyciela) ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2024 r., poz. 986). Na tej właśnie podstawie dyrektor, kierując się zarówno art. 98 ust. 1 pkt 7 ustawy Prawo oświatowe oraz zapisami z rozporządzeń Ministra Edukacji, jak i specyfiką funkcji wychowawcy klasy, winien określić/doprecyzować w statucie zakres jego obowiązków – innych jednak od zadań pozostałych nauczycieli pracujących z uczniami, w tym zadań specjalistów szkolnych. Oczywiście katalog tych zadań nie może być sprzeczny z aktualnym porządkiem prawnym. W tej właśnie kwestii najwięcej jest dzisiaj wątpliwości. Szczególnie tam, gdzie liczy się tradycyjny, uwieczniony przez lata sposób pełnienia tej funkcji, a nie to, czy przystaje on do rzeczywistych potrzeb społeczności szkolnej i czy nie narusza prawa. 

Jaką rolę powinien pełnić wychowawca w zespole klasowym? 

Śmiało można powiedzieć, że są co najmniej trzy takie role, do których można przypisać odrębne kategorie działań. Każdą z nich należy spełniać, kierując się rzetelną wiedzą opartą na nauce, nie na osobistych przekonaniach i stereotypach funkcjonujących w przestrzeni publicznej, stale doskonalonym zasobie posiadanych umiejętności wychowawczych, a także znajomością i przestrzeganiem granic wyznaczonych zapisami 
prawa. 

1. Wychowawca spełnia przede wszystkim rolę opiekuna i moderatora wszelkich poczynań opiekuńczo-wychowawczych. Jest budowniczym relacji panujących...