Prawa nauczyciela w sytuacji konfliktu z rodzicami

Współpraca zamiast rywalizacji – nauczyciel i rodzic po jednej stronie

Nauczyciele powinni stać się partnerami rodzica, mądrymi przywódcami akceptującymi swoje słabości. To wymaga przede wszystkim porzucenia perfekcjonizmu i czasami przyznania się do błędu. Rodzice z kolei powinni wspierać działania wychowawcze szkoły, ufając pedagogom. Tym bardziej, że takiej współpracy między dorosłymi potrzebują uczennice i uczniowie. Młodzi ludzie nie chcą rozstrojonego świata, dysonansu, konfliktów i próżni w edukacji. Chcą relacji, to właśnie dla relacji przychodzą też do szkoły. Rodzice znają swoje dzieci, więc warto wykorzystać ich wiedzę w swojej pracy z podopiecznymi. Nie warto stawiać się w roli eksperta ich dzieci – to najczęstszy błąd nauczycieli. Pozwólmy rodzicom być obok nas, towarzyszyć w drodze edukacji tych, na których nam i im bardzo zależy. 

Można też mieć wrażenie, że w prze­­strzeni edukacyjnej często nadużywamy frazy roszczeniowy rodzic. Czasami wystarczy, że ktoś z rodziców tylko zapyta o postępy dziecka, o cele wyjścia klasowego, a już o uszy obija nam się przymiotnik „roszczeniowy”. Rodzic ma prawo zapytać o rozwój, potrzeby, sytuację swojego dziecka z danego przedmiotu. Rzadko poddajemy też pod refleksję swoje działania, za mało pytamy siebie samych: Co mogę jeszcze poprawić/zmienić? Co mogę zrobić inaczej? Potrzeba nam współodpowiedzialności. Nie odpowiedzialności, ponieważ nauczyciel nie ma wpływu na wszystko. Warto jednak poddać też swoje działania pod autorefleksję. Dorośli też potrzebują wysłuchania. Nie warto izolować się od rodziców, a zaprosić ich do współpracy, do relacji zbudowanej na zaufaniu. Bądźmy z nimi szczerzy; nie czarujmy ich, że rozwiążemy wszystkie ich problemy i we wszystkim pomożemy, ponieważ są sytuacje, kiedy i szkoła potrzebuje wsparcia z zewnątrz. Słuchajmy ich obaw, nie ignorujmy tego, co mówią, bo konflikt może się pogłębić. Nie twierdzę również, że nie ma roszczeniowych rodziców. To ci, którzy przeważnie żądają od wychowawcy, nauczyciela czy szkoły rzeczy niemożliwych. Te życzenia są często wyimaginowane. Są też rodzice, którzy lubią mieć pretekst do tego, aby zaznaczyć swoją obecność w szkole. 

Zdarza się bardzo często, że rodzice zarzucają nauczycielom brak kompetencji i umiejętności, wtrącają się w sposób prowadzenia lekcji, wybór podręcznika lub jego brak, sposób monitowania osiągnięć uczniów czy komentują zastosowane podczas zajęć metody dydaktyczne. 

W tym wszystkim chroni nauczycieli Karta Nauczyciela, a szczególnie art. 12, który brzmi: „Nauczyciel w realizacji programu nauczania ma prawo do swobody stosowania takich metod nauczania i wychowania, jakie uważa za najwłaściwsze spośród uznanych przez współczesne nauki pedagogiczne, oraz do wyboru spośród zatwierdzonych do użytku szkolnego podręczników i innych pomocy naukowych”.

Jeśli nauczyciele uznają, że nie będą korzystać z podręczników, to nikt – ani dyrekcja, ani rodzice – nie może ich do tego zmusić. Obowiązkiem nauczyciela jest realizowanie podstawy programowej, a nie podręcznika. Każdy nauczyciel ma swój styl prowadzenia zajęć, swoje sposoby, doświadczenia związane z metodyką nauczania i to powinno zostać uszanowane. 

Zachowanie rodzica, nawet jeżeli czasem wydaje się niestosowne, wynika zazwyczaj z troski o dziecko. Czasami rodzic w taki sposób re­­kompensuje sobie też swój brak czasu dla dziecka, więc idzie do szkoły, aby wszystko załatwić od ręki. Warto też pamiętać, że najczęściej wszelkie „napastliwe” zachowania wynikają ze zwykłego nieporozumienia.

Końcowym celem każdego konfliktu jest osiągnięcie kompromisu między dwiema stronami. Podczas rozwiązywania konfliktu rodzic – nauczyciel kluczowe jest stworzenie otwartego dialogu, znalezienie źródła problemu i zbadanie opcji całkowitego rozwiązania sporu.

Często do trudnych rozmów dochodzi wtedy, kiedy wychowawca reaguje na krzywdę dziecka, które jest zaniedbane wychowawczo. Jako wychowawcy mamy prawo i obowiązek dbania o dobro dziecka. Ono jest na pierwszym miejscu. Jak mówi Marek Michalak, były Rzecznik Praw Dziecka, prawa człowieka zaczynają się od praw dziecka. 

Prawa i obowiązki wychowawcy w sytuacji, kiedy rodzic jest nieudolny wychowawczo

1. Informowanie przez e-dziennik o zachowaniu ucznia obu rodziców. Nie można wybierać jednego rodzica do kontaktu, chyba że jedno z rodziców ma ograniczone prawa rodzicielskie – wówczas należy wystąpić do sądu z zapytaniem, w jakim zakresie zostały ograniczone prawa. 
2. W trudnych sytuacjach wy­­chowawca może zwrócić się do miejskiego ośrodka pomocy rodzinie, aby sprawdzić, jak działa rodzina, jakie ma potrzeby, jakie problemy. MOPR może tutaj zaangażować swojego pracownika w pomoc rodzinie.
3. Wychowawcy i nauczyciele często się przed tym wzbraniają, ale mogą wystąpić do sądu rodzinnego o wgląd w sy­­tuację rodzinną ucznia. Sąd dokona badania, diagnozy sytuacji rodzinnej. W piśmie trzeba nakreślić, co konkretnie dzieje się z dzieckiem. Sąd może tutaj zaangażować w dzia­­łania kuratora.
4. Kiedy istnieje podejrzenie przemocy rodzinnej, należy wystąpić o założenie Niebieskiej Karty. Pismo składa się do odpowiedniej komórki wyznaczonej do składania Niebieskich Kart w swoim powiecie. 
5. W razie trudnych sytuacji wychowawca może też zwołać zespół nauczycielski uczący danego ucznia (nauczyciele, psycholog, pedagog, wicedyrektor), aby ocenić sytuację danego ucznia z kilku perspektyw. Warto kontynuować te spotkania trzy razy w roku, aby wspierać dziecko i ro­dzica.
6. Kiedy uczeń ma problemy z nauką, relacjami rówieśniczymi, zachowaniem można wystąpić o przebadanie ucznia w poradni psychologiczno-pedagogicznej. 

Warto o tym pamiętać, ponieważ nauczyciel powinien też stać na straży praw dziecka, co wiąże się z trudnymi rozmowami z rodzicami uczniów.

Jak rozmawiać z trudnym rodzicem?

Rozmowa z trudnymi rodzicami to jedno z większych wyzwań w pracy nauczyciela. Kluczem do skutecznej komunikacji w takich sytuacjach jest zachowanie spokoju i szacunku, a jednocześnie stanowcze i merytoryczne przedstawianie swoich argumentów. 

Różne sytuacje zdarzają się w naszej pracy. Uczniowie borykają się często z wieloma problemami, doświadczają samotności, odrzucenia, braku empatii, co sprawia, że gubią się w swojej rzeczywistości. 

Dobrze, kiedy nauczyciel, wychowawca dokładnie zapozna się z sytuacją społeczną danego ucznia. Wskazane jest, aby poinformować o problemie pedagoga, psychologa czy dyrekcję. Warto wiedzieć, co szkoła może jeszcze zaoferować w ramach pomocy oraz jakie konsekwencje mogą wynikać z zachowania ucznia czy nieudolności wychowawczej rodzica. Na pewno pomoże to nauczycielowi opanować nerwy i nabrać pewności siebie. Trzeba uważać na pułapkę zbytniej pewności swoich racji. Nie należy z góry osądzać sytuacji, aby uniknąć etykietowania ucznia.

1. Poinformuj rodzica telefonicznie lub listownie o zaistniałym problemie i umów się na spotkanie.
    
2. Wysłuchaj na początku ze spokojem, co rodzic ma do powiedzenia, nie przerywaj wypowiedzi. Rodzic zapewne będzie oczekiwał zrozumienia. Gdy poczujesz zdenerwowanie, nie reaguj gwałtownie, tylko życzliwie, mówiąc np.: „Spokojnie, chcę pana wysłuchać, proszę o zaufanie, chcę pomóc”. W trakcie wypowiedzi rodzica wyrażaj swoje zainteresowanie chociażby przez potakiwanie głową. Zaniepokojony rodzic chce otrzymać od nas informację, że rozumiemy, o czym mówi. Streszczaj jego wypowiedzi, np.: „Przepraszam, ale chciałbym się upewnić, czy dobrze pana rozumiem…”, „Nie wiem, czy dobrze zrozumiałam, ale czy chodzi panu o…”, „Z tego co pan mówi, rozumiem, że…”.
    
3. Kolejnym etapem rozmowy jest odzwierciedlenie uczuć. W wypowiedzi należy zwrócić uwagę na emocje naszego rozmówcy, np.: „Widzę, że jest pan bardzo zdenerwowany”, „Słyszę gniew w pana głosie”, „Widzę smutek na pani twarzy”. Jeżeli dotrwasz do tego momentu, będzie już łatwiej rozmawiać z ro­dzicem, ponieważ poczuł Twoje wsparcie, a to jest klucz do porozu­mienia.
    
4. Przedstaw rodzicom swoje spostrzeżenia, najważniejsze myśli i odczucia, które pojawiły się w rozmowie. Należy podkreślić wartości ucznia, o którym rozmawiacie. Zauważyć należy także rolę rodzica i docenić to, że zależy mu na rozwiązaniu problemu. Istotne jest też to, aby tak poprowadzić rozmowę, żeby rodzic zauważył Twój punkt widzenia. Trzeba zdobyć jak najwięcej informacji o naszym podopiecznym, dlatego nie bój się stawiać rodzicom pytań, gdyż one łagodzą również krytyczne nastawienie rozmówcy. Jeżeli jednak rodzic używa względem Ciebie agresji słownej, obraża, nie chce współpracować, to w sposób zdecydowany podziękuj mu za spotkanie i umów się na dalszy ciąg rozmowy w innym terminie, gdy emocje już opadną. Każdemu z rozmówców należy się szacunek.

Co zrobić, jeśli rozmowa z rodzicem nie przynosi rezultatu?

• Unikaj eskalacji. Nie odpowiadaj emocjami na agresję lub prowokacyjne zachowanie rodzica. Jeśli sytuacja staje się niekomfortowa, zaproponuj przeniesienie rozmowy na inny termin lub miejsce.
• Zgłoś sytuację przełożonemu. Poinformuj dyrektora szkoły o zaistniałym konflikcie. Dyrektor może odegrać rolę mediatora i pomóc w znalezieniu rozwiązania.
• Rozważ mediację. W trudniejszych sytuacjach warto zaangażować osobę trzecią, np. pedagoga, psychologa szkolnego lub innego nauczyciela. Obecność neutralnego mediatora może złagodzić emocje i ułatwić konstruktywną rozmowę.
• Zanotuj przebieg rozmowy. Sporządź szczegółowe notatki dotyczące tego, co zostało powiedziane przez obie strony, jakie były główne punkty sporu i jakie działania zostały zaproponowane. Prześlij rodzicowi pismo podsumowujące ustalenia i proponowane kroki. To pokaże, że traktujesz sytuację poważnie i działasz w sposób uporządkowany.
• Zgłoszenie naruszenia. Jeśli zachowanie rodzica przekracza granice dopuszczalnych norm, np. w formie gróźb, znieważenia lub oszczerstw, możesz skorzystać z ochrony przewidzianej w przepisach prawa. Nauczyciel jest traktowany jak funkcjonariusz publiczny, co oznacza, że naruszenie jego godności w trakcie wykonywania obowiązków zawodowych podlega ochronie prawnej.
• Skorzystaj z pomocy prawnika. Jeśli rodzic działa w sposób rażąco naruszający prawo (np. zniesławia Cię publicznie), warto skonsultować się z prawnikiem i rozważyć podjęcie kroków prawnych.
• Wsparcie psychologiczne. Jeśli konflikt był szczególnie trudny emocjonalnie, warto skonsultować się z pedagogiem lub psychologiem szkolnym, aby omówić swoje odczucia i znaleźć sposoby radzenia sobie ze stresem.

W jaki sposób prawo chroni nauczyciela?

Karta Nauczyciela – podstawa ochrony prawnej nauczyciela
Karta Nauczyciela (ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r.) to podstawowy akt prawny regulujący status zawodowy nauczycieli. Zapewnia im szczególną ochronę prawną, która obejmuje m.in.:

• Ochronę godności osobistej. Artykuł 63 Karty Nauczyciela przewiduje, że nauczyciel jako pracownik publiczny korzysta z ochrony przewidzianej dla funkcjonariuszy publicznych. Oznacza to, że wszelkie naruszenia jego godności mogą być traktowane jako przestępstwo (np. znieważenie – art. 226 Kodeksu karnego).
• Prawo do interwencji dyrektora szkoły. W sytuacji konfliktowej nauczyciel ma prawo zwrócić się do dyrektora placówki o wsparcie w mediacjach lub wprowadzenie działań naprawczych.
• Zakaz publicznego znieważania nauczyciela. Naruszenie dobrego imienia nauczyciela, zwłaszcza w obecności innych osób, może być podstawą do zgłoszenia sprawy na policję lub do sądu.

Ustawa o systemie oświaty – rola dyrektora i procedur mediacyjnych
Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty zobowiązuje szkoły do zapewnienia warunków sprzyjających rozwiązywaniu konfliktów, w tym tych pomiędzy nauczycielami a rodzicami. Kluczowe zapisy określają:

• rolę dyrektora szkoły – dyrektor ma obowiązek działać jako mediator, dbając o interesy obu stron konfliktu, powinien również zapewnić przestrzeganie zasad współpracy określonych w statucie szkoły,
• obowiązek przestrzegania procedur wewnętrznych – w statucie szkoły często znajdują się wytyczne dotyczące rozwiązywania sporów, np. poprzez zebrania mediacyjne lub formalne skargi.

Prawo cywilne – ochrona dobrego imienia
Konflikty z rodzicami mogą prowadzić do naruszenia dóbr osobistych nauczyciela, takich jak dobre imię czy reputacja. W takich przypadkach nauczyciel może:

• wystąpić z pozwem o ochronę dóbr osobistych (na podstawie art. 23 i 24 Kodeksu cywilnego),
• domagać się przeprosin, zadośćuczynienia lub odszkodowania, jeśli działania rodzica (np. publiczne oskarżenia lub zniesławienie w mediach społecznościowych) wyrządziły szkodę.

Prawo karne – konsekwencje agresji i zniesławienia
W skrajnych sytuacjach, gdy konflikt z rodzicem przybiera formę przemocy słownej, fizycznej lub innego rodzaju nadużyć, nauczyciel może skorzystać z przepisów Kodeksu karnego. Przysługują mu m.in.:

• Ochrona przed znieważeniem (art. 226 k.k.). Znieważenie funkcjonariusza publicznego, którym jest nauczyciel w związku z wykonywaniem obowiązków, podlega karze grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności.
• Ochrona przed zniesławieniem (art. 212 k.k.). Rozpowszechnianie nieprawdziwych informacji, które szkodzą reputacji nauczyciela, może być podstawą postępowania karnego.
• Ochrona przed groźbami karalnymi (art. 190 k.k.). Jeśli rodzic kieruje wobec nauczyciela groźby, nauczyciel ma prawo zgłosić ten fakt na policję.

Polskie prawo gwarantuje nauczycielom ochronę w sytuacjach kon­­­­­­­fliktowych z rodzicami. Karta Nauczyciela, ustawa o systemie oświaty oraz przepisy prawa cywilnego i karnego są narzędziami, z których mogą oni korzystać w obronie swoich praw i dobrego imienia. Kluczowe jest jednak, aby nauczyciele podejmowali działania zgodnie z procedurami i w porozumieniu z dyrekcją placówki.

Rozwiązywanie konfliktów z trudnymi rodzicami bywa procesem długotrwałym. Niektóre sytuacje wymagają wielokrotnych spotkań, stopniowego bu­­­­­dowania zau­­fa­­nia i konsekwentnego dążenia do ce­­lu. Ważne, aby nie brać wszystkiego do siebie i pa­­miętać, że spokojne podejście zaw­sze stawia nauczyciela w lepszej pozycji. Rozwiązanie trudnych sytuacji często wymaga czasu, cierpliwości i współpracy z innymi. Niezależnie od wyniku konfliktu, postawa nauczyciela powinna odzwierciedlać troskę o dobro ucznia.

 

Bibliografia:

1. Konarzewska A., Być (nie)zwykłym wychowawcą, Warszawa 2019.
2. Konarzewska A., (Nie)zwykłe spotkania. Wokół godzin wychowawczych, Warszawa 2022.
3. https://www.portaloswiatowy.pl/postepowanie-w-trudnych-sytuacjach/trudne-zachowania-rodzicow-w-szkole-jak-sobie-z-nimi-radzic-24232.html
4. https://www.portaloswiatowy.pl/analizy-i-interpretacje/zadania-dyrektora-gdy-nauczyciel-jest-szykanowany-przez-rodzica-ucznia-21827.html