Powrót do szkoły dziecka po próbie samobójczej – co może zrobić wychowawca

PRÓBA SAMOBÓJCZA UCZNIA

1. NIE KŁAM 

Naprawdę istotne jest mówienie prawdy. Konieczne jest, by otwarcie mówić, że uczeń/uczennica próbowali popełnić samobójstwo. Informujemy rodziców w sposób e-mailowy, gdzie szkoła zorganizuje wsparcie psychologiczne dla uczniów1. 

W przypadku próby samobójczej nie udajemy, że nic się nie stało. Staramy się przygotować siebie i innych do odpowiedniego reagowania na czynniki ryzyka. Pomoc rówieśnicza jest również ważna. 

Jak możesz wesprzeć ucznia po próbie samobójczej?

• Zapewnij ucznia, że jesteś gotowy do wysłuchania go. Niech wie, że może się do Ciebie zwrócić w każdym momencie2. Bądź przy nim tyle czasu, ile będzie potrzebował.
• Zadbaj o to, aby rozmowa odbywała się w komfortowych i bezpiecznych warunkach.  Postaraj się, aby wszelkie rozpraszacze, tj. dystraktory (hałas, tłok), były poza zasięgiem.
• Prowadź rozmowę otwarcie i bez uprzedzeń, osądzania czy krytykowania ucznia.
• Potraktuj poważnie sytuację ucznia. Ból, który on odczuwa, jest prawdziwy i silny, więc nie neguj go. Kontynuuj więc temat i nie zmieniaj go.
• Zadawaj subtelne pytania o to, jak się czuje. Nie rób z tego jednak przesłuchania. Delikatne pytania pomogą Ci zobaczyć perspektywę dziecka oraz jego uczucia.
• Gdy poczujesz, że uczeń się otwiera, spytaj również wprost, ale subtelnie, czy miewa myśli bądź zamiary samobójcze.
• Jeśli zauważysz jakieś pozytywne aspekty podczas rozmowy z uczniem, podkreśl je. Nie rób tego jednak przesadnie często.
• Zapewnij ucznia, że w razie potrzeby pomożesz mu w szukaniu rozwiązań. Monitoruj stan ucznia i jego postępy.
• Upewnij się, że uczeń ma wsparcie w ludziach dookoła, którzy będą przy nim po próbie samobójczej.
• Zachęcaj ucznia do zwracania się o pomoc w potrzebie i korzystania z profesjonalnych form pomocy, np. psychologa szkolnego.
• Pamiętaj o współpracy międzyinstytucjonalnej. Szkoła nie jest w stanie zapewnić dziecku profesjonalnej opieki psychoterapeuty.

Przeczytaj również: Uczeń z zaburzeniami psychicznymi – case study

2. ZAPEWNIJ WSZELKĄ POMOC UCZNIOM I RODZICOM – ZAPYTAJ, USTAL WSPÓLNĄ STRATEGIĘ 

Konieczne jest dać osobom przestrzeń na rozmowę i pomoc. To może pomóc – rozmowa. 

Co możesz powiedzieć uczniowi, który przechodzi kryzys zdrowia psychicznego?

1. Aby zachęcić młodą osobę do rozmowy, powiedz, że zauważasz u niej niepokojące zachowania i wywołuje to u Ciebie dane  emocje, np.:

• Widzę, że ostatnio byłeś zdenerwowany. Przyznaję, że niepokoi mnie to i chciałbym dowiedzieć się, co się u ciebie dzieje.
• Zależy mi na tobie. Czy mogę coś dla ciebie zrobić?
• Jestem tutaj dla ciebie.

2. Pytaj w sposób bezpośredni: 

• Czy mówiłeś komuś, co się dzieje?
• Czy ktoś jeszcze wie, jak się czujesz?

3. Akceptuj i nie oceniaj, zachęcaj do otwartości: 

• Cieszę się, że się przede mną otwierasz.
• Możesz to robić zawsze, gdy poczujesz się gorzej.
• Nie będę zgadywać, jak się czujesz, jestem tutaj po to, aby cię wysłuchać.
• Wierzę, że razem znajdziemy odpowiednie rozwiązanie.
• Teraz już nie jesteś z tym sam. Teraz jestem z tobą.

4. Potwierdzaj emocje ucznia: 

• Pewnie boisz się teraz, że już nigdy nie będzie lepiej. To naturalne, gdy odczuwa się smutek przez dłuższy czas.
• Jestem tutaj po to, aby razem z tobą przez to przejść.
• Niekiedy po długim czasie smutku trudno jest nam myśleć o świecie dobrze.

5. Ucz dziecko o tym, co przeżywa i o procesach pomocy mu w tej sytuacji: 

• Domyślam się, że się teraz boisz i nie wiesz, jak powiedzieć o tym rodzicom.
• Możemy o tym porozmawiać i wspólnie znaleźć sposób.

6. Mów uczniowi o tym, co zamierzasz zrobić: 

• Dowiem się, kiedy mógłbyś spotkać się z psychologiem.
• Widzę, że czujesz się bardzo źle. Porozmawiam o tym z twoi­­mi rodzicami. Czy to będzie dla ciebie w porządku?
• Chciałbym, abyśmy porozmawiali o tym, co się stało, z twoimi bliskimi.

7. Informuj ucznia bez ogródek o tym, które informacje zostaną przekazane i komu. Powiedz mu, dlaczego spotkasz się z jego rodzicami: 

• Koniecznie trzeba opowiedzieć o tych problemach twoim rodzicom.
• Teraz wspólnie dzięki temu będziemy mogli ci pomóc.

8. Nie poddawaj się. Jeśli uczeń nie chce Twojej pomocy, powiedz mu: 

• Rozumiem, że teraz nie masz ochoty ze mną porozmawiać. 
• Zrobimy to, gdy poczujesz się lepiej i będziesz chciał porozmawiać. Poczekam do tego czasu, bo chciałbym ci pomóc.

9. Wyznacz obszar decyzji ucznia: 

• Wolisz porozmawiać z psychologiem sam czy wolisz, abyśmy zrobili to razem?
• Wolisz powiedzieć o tym rodzicom sam czy chcesz, abym mógł ci przy tym towarzyszyć?

10.    Zawsze proponuj korzystanie z numerów telefonów pomocowych:

• Gdy nie wiesz, co możesz zrobić, zadzwoń pod któryś z numerów pomocowych.
• Na stronie www.zwjr.pl możesz napisać do specjalistów anonimowo w formie listu. Może taka forma będzie ci odpowiadać. Jestem tutaj po to, aby powiedzieć ci o tym więcej.

3. UFAJ SZKOLNEMU ZESPOŁOWI INTERWENCJI KRYZYSOWEJ 

Co jest ważne? Porozmawiaj z klasą o kwestiach zdrowia psychicznego. Zapytaj się, jak się czują i zachęć do rozmowy.

Jak przygotować klasę do powrotu ucznia po próbie samobójczej?

• Porozmawiaj z klasą o kwestiach zdrowia psychicznego.
• Zapoznaj uczniów z następującymi tematami:
  • Rozpoznawanie emocji.
  • Aspekty komunikacyjne – proszenie o pomoc.
  • Wzmacnianie swojego dobrostanu psychologicznego.
  • Zwracanie uwagi na trudności, kryzysy u siebie i u innych.

A to dopiero początek, praca powinna być notoryczna. Nie odbywa się ona tylko w sytuacji kryzysu. 

Wsparcie rówieśnicze, czyli czego nauczyć klasę:

• Nie ignoruj niepokojących sygnałów. Jeśli ktoś z Twojego otoczenia doświadcza pewnych trudności, wszelkie dziwne i groźne zachowania tej osoby powinny być brane na poważnie.
• Zapewnij tę osobę, że akceptujesz jej zmagania i nastrój, który im towarzyszy. Niezależnie od tego, czy osoba ta będzie rozdrażniona, przygnębiona czy smutna, pokaż jej, że ją rozumiesz i nie oceniasz.
• Nie reaguj gwałtownie. Bądź spokojny i życzliwy, okaż szczere zainteresowanie tym, co dzieje się z rówieśnikiem.
• Spróbuj zachęcić osobę do rozmowy. Możesz zadać jej np. takie pytania:
  • Czy mogę coś dla ciebie zrobić?
  • Co cię smuci/niepokoi/złości?
  •  Czy mogę ci jakoś pomóc?
  • Powiedz mi proszę, jak się czujesz.
• Nie stosuj wypowiedzi, które zranią drugą osobę bądź zbagatelizują jej problemy. Nie mów nic podobnego do:
  • Nie wiem, jak mogę ci pomóc.
  • Chyba już nikt nam nie pomoże.
  • Gdybyś mnie słuchał wcześniej, nie doszłoby do takiej sytuacji.
  • Na pewno ci to przejdzie. Ja też przez to przechodziłam.
  • Po prostu o tym nie myśl.
  • Trzeba cię ogarnąć!
  • Idź spać, jak wstaniesz, zobaczysz, że zupełnie inaczej będziesz patrzeć na życie.
• Używaj wypowiedzi, które pomogą w okazaniu rówieśnikowi wsparcia:
  • Jestem tutaj, gdybyś chciał z kimś porozmawiać.
  • Widzę, że jesteś przygnębiony.
  • Chcę być przy tobie, gdy będziesz przezwyciężał te problemy.
  • Pomogę ci w szukaniu odpowiedniej pomocy.
• Zaproponuj osobie w kryzysie stworzenie małych, ale możliwych dla niego do wykonania kroków i motywuj go do ich zrealizowania. Takim krokiem może być np. skorzystanie z profesjonalnej pomocy.
• Zaoferuj rówieśnikowi pomoc w po­­szukiwaniu sposobów na wyjście z kryzysu. Możesz zaproponować mu rozmowę z zaufanym dorosłym, np. z nauczycielem, rodzicem, psychologiem albo pedagogiem szkolnym. Dobrym pomysłem jest też zadzwonienie na numer telefonu zaufania dla dzieci i młodzieży (116 111). Powyższe opcje są dostępne również dla ciebie i możesz z nich skorzystać, jeśli zachowanie kolegi albo koleżanki wydaje ci się niepokojące.
• Bądź dostępny dla kolegi czy koleżanki w kryzysie, jednak nie kosztem własnych potrzeb i możliwości. Znajdź równowagę w pomaganiu drugiej osobie. Zapobiegnie to sytuacji, w której rówieśnik straci kontrolę i samodzielność przez twoje zaangażowanie bądź odpowiedzialność za rozwiązanie problemu zostanie zrzucona tylko na ciebie.
• Miej dookoła siebie ludzi, którzy będą znali sytuację osoby w kryzysie. Ważne, aby wspierając drugą osobę, nie być z tym całkiem samym.
• Jeśli istnieje zagrożenie zdrowia lub życia rówieśnika, nie wahaj się powiadomić kogoś dorosłego. Możesz zwrócić się do rodziców, nauczycieli bądź psychologa i pedagoga szkolnego. Nawet jeśli kolega lub koleżanka prosi cię o dochowanie tajemnicy, powinieneś mieć na uwadze jej zdrowie i życie i ujawnić to dorosłemu. 

Jeśli w tym momencie nikt nie odbiera, nie czekaj i zadzwoń na numer 112. 

4. BĄDŹ NA BIEŻĄCO. PYTAJ RODZICÓW O POSTĘPY W LECZENIU, O GOTOWOŚĆ DZIECKA DO POWROTU DO SZKOŁY

Podczas rozmowy z osobą (uczennicą/uczniem/koleżanką/kolegą) po próbie samobójczej unikaj:

• dawania dobrych rad,
• dociekania,
• odwoływania się do własnych doświadczeń,
• używania specjalistycznego, niezrozumiałego języka,
• zaprzeczania,
• okazywania braku zainteresowania,
• pouczania,
• oceniania i narzucania własnego światopoglądu,
• używania ogólnego języka,
• bagatelizowania,
• unieważniania.

Nauczyciel dziecka, które miało próbę samobójczą, może uzyskać dodatkowe wsparcie, dzwoniąc na telefon dla rodziców i nauczycieli w sprawie bezpieczeństwa dzieci: 800 100 100. Linia jest czynna od poniedziałku do piątku w godzinach 12:00–15:00.

Jak jeszcze można pomóc?

• Zorganizować warsztaty dla całej klasy prowadzone przez specjalistę.
• Nawiązać współpracę z organizacjami pozarządowymi, które zajmują się zdrowiem psychicznym młodzieży.
• Wspierać inicjatywy rówieśnicze, np. tworzenie grup wsparcia.
• Włączyć tematykę zdrowia psychicznego do zajęć wychowawczych i innych form pracy z uczniami.
• Promować otwartość na emocje i uczucia wśród uczniów i nauczycieli.
• Stworzyć zespół wsparcia, który będzie koordynował działania na rzecz zdrowia psychicznego uczniów.
• W budynku szkoły umieścić wi­­doczne dla wszystkich informacje dotyczące bezpłatnych miejsc i numerów pomocowych.

5. WZMACNIAJ POZOSTAŁYCH UCZNIÓW. UCZ ICH EMAPTII I ODWAGI W REAKCJI NA KOLEGĘ CZY KOLEŻANKĘ PO PRÓBIE SAMOBÓJCZEJ 

Podczas rozmowy z rodzicami dziecka po próbie:

1. Bądź spokojny, cierpliwy i wyrozumiały.
2. Nie wymuszaj wyjaśnień i odpowiedzi – szanuj prywatność dziecka.
3. Zapewnij rodziców, że dołożysz wszelkich starań, aby dziecko mogło odnaleźć się w nowej sytuacji. Niech wiedzą, że będziesz wsparciem i pomocą dla ich dziecka.
4. Dowiedz się, czy istnieją jakieś do­­datkowe formalności w szkole, np. monitorowanie samopoczucia ucznia, zbieranie sygnałów itd.
5. Poszukaj informacji o instytucjach pomocowych w sytuacji próby sa­­mobójstwa ucznia. Jest ich wiele. Wszystkie znajdziesz na stronie zwjr.pl w zakładce Strefa pomocy – Bezpłatne miejsca pomocowe.

Po rozmowie rodzice powinni:

• Nie ignorować objawów kryzy­su dziecka.
• Nie obwiniać dziecka o trudności, z którymi się mierzy.
• Nie wypytywać dziecka, co powoduje u niego myśli samobójcze.
• Nie uznawać, że kryzys minął, bo o nim nie rozmawiacie.
• Nie oczekiwać, że dziecko nagle i szybko poczuje się lepiej.
• Powiedzieć dziecku, że zadbają o je­­­go bezpieczeństwo.
• Pozwolić dziecku na wyrażanie emocji niezależnie od tego, czy są przyjemne, czy nie.
• Nie stawać się nagle nadopiekuńczym i nie zmieniać trybu życia dziecka zbyt gwałtownie.

6. KONSULTUJ SWOJE DZIAŁANIA ZE SZKOLNYM ZESPOŁEM REAGOWANIA KRYZYSOWEGO – „NIE RÓB, JAK CI SIĘ WYDAJE”, „NIE DZIAŁAJ INTUICYJNIE” 

Gdy uczeń wraca do szkoły po próbie samobójczej
Zaplanuj spotkanie z uczniem. Powinno ono dotyczyć powrotu ucznia do szkoły. Spotkanie umów też z rodzicami dziecka oraz z kluczowymi pracownikami szkoły. Omówcie na nim potrzeby ucznia i stwórzcie plan wsparcia w jego powrocie do szkoły.
    
Aby tego dokonać:

• Zadawaj im pytania o oczekiwania względem szkoły, o to jakie mają obawy, co jest dla nich najtrudniejsze w sy­­­tuacji wysłania dziecka do szkoły po tym, co się stało.
• Porozmawiajcie o pomocy psychologiczno-pedagogicznej, którą może zapewnić szkoła.
• Ustalcie, jak szkoła może się dostosować do potrzeb ucznia.
• Szkoła musi szanować prośby ucznia i jego rodziców dotyczące tego, jakich informacji można udzielić społeczności szkolnej.
• Szkoła musi też szanować wytyczne od lekarza bądź psychoterapeuty dziecka (istotne jest otrzymanie takiego pisma od specjalisty i wdrożenie zawartych w nich wytycznych).
• Szkoła powinna też opracować plan na wypadek, gdyby uczeń po próbie miał myśli, intencje lub tendencje samo­­bójcze.

7. CAŁY CZAS UCZ SIĘ I KORZYSTAJ Z PROFESJONALNEJ WIEDZY 

Formy wsparcia ucznia:

• Uczeń powinien mieć możliwość stopniowego powrotu do szkoły, aż do momentu, w którym będzie w stanie uczęszczać tam w pełnym wymiarze godzin.
• Potrzebna może być też rozmowa o nadrobieniu zaległości ucznia i o tym, jak je nadrobić.
• Trzeba zapewnić ucznia o tym, że może uzyskać pomoc i przedstawić mu różne jej formy, takie jak: 
  • rozmowa z nauczycielami, 
  • pomoc koleżeńska, 
  • podzielenie materiału na części, co ułatwi zaliczenie.
• Ważne jest też obserwowanie ucznia po próbie, ale też jego otoczenia.
• Istotne jest omawianie zachowania i postępów dziecka z jego rodzicami.
• Nauczyciele nie powinni ignorować nieobecności i spóźnień ucznia – trzeba powiadamiać o tym rodziców, psychologa bądź pedagoga. Istotne jest robienie wszystkiego, aby dziecko czuło się zaopiekowane, a nie ignorowane. 
• Powinno się ustalić, kto z pracowników szkoły ma za zadanie monitorować funkcjonowanie ucznia w szkole.
• Ustalić, kto ma dostęp do informacji o uczniu i jego sytuacji.

Działania profilaktyczne:

• Trenowanie i zachęcanie uczniów do wyrażania emocji poprzez naukę brania swoich emocji na poważnie, wyrażania ich w sposób bezpieczny oraz przez zachęcanie do podejmowania rozmów z zaufanymi dorosłymi.
• Zwiększanie poczucia własnej wartości u uczniów przez podkreślanie ich mocnych stron i zalet, życzliwość, okazywanie akceptacji i zrozumienia, stosowanie pochwał.
• Dbanie o zdrowie psychiczne nauczycieli i uczniów poprzez edukowanie ich o obciążeniu psychicznym i możliwych zaburzeniach psychicznych.
• Zapobieganie przemocy w szkołach dzięki tworzeniu bezpiecznego i wspierającego środowiska.

Rola i obowiązki grona pedagogicznego w zapobieganiu zachowaniom autodestrukcyjnym

• Rozpoznawanie zachowań autodestrukcyjnych: 
  • zmiany w wyglądzie,
  • zmiany w zachowaniu, 
  • wahania nastroju, 
  • reakcje emocjonalne.
• Reagowanie na sygnały: 
  • rozmowy z uczniem, 
  • skierowanie go do psychologa,
  • skierowanie dziecka do rozmów z rodzicem lub do innych specjalistów.
• Ogólna edukacja z zakresu zdrowia psychicznego.
• Informowanie rodziców o zachowaniach ich dzieci, proponowanie pomocy w rozwiązywaniu emocjonalnych problemów.
• Zapewnienie wsparcia emocjonalnego i psychologicznego w razie potrzeby u danego ucznia. 
• Utrzymywanie bezpieczeństwa poprzez środowisko wspierające.
• Konsultacje i współpraca ze specjalistami, np. psycholodzy, psychiatrzy, pedagodzy szkolni, pracownicy socjalni, którzy wspierają uczniów w zakresie zdrowia psychicznego.

Pedagog szkolny czy psycholog szkolny szczególnie powinni posiadać dużo empatii, wrażliwości, zaangażowania, a co więcej – mieć bogatą wiedzę na temat takich zachowań. Dzięki temu mogą zapewnić uczniom zdrowy rozwój emocjonalny i psychologiczny.
Dobrze, jeśli szkolny zespół interwencji kryzysowej zostanie powołany przed jakimkolwiek zdarzeniem – wówczas procedury, zachowanie się w określonej sytuacji będą o wiele bardziej skuteczne.
Dzięki temu szkoła będzie działała już rutynowo – osoba X zajmuje się tym, a osoba Y czymś innym. 

Szkolny zespół reagowania kryzysowego – jak go stworzyć?

1. Zapoznanie pracowników szkoły z zaletami funkcjonowania takiego zespołu na terenie danej szkoły. 

• Dyskusja dotycząca przekonań, emocji, procedur i wiedzy na temat sytuacji kryzysowych: 
  • Co zrobiliby, gdyby właśnie dowiedzieli się, że autokar ze szkolną wycieczką miał wypadek?
  • Jak podzieliliby się zadaniami? 
  • Czy łatwo jest im na bieżąco opanować taką skomplikowaną sytuację?
  • Czy wszyscy wiedzą, co i jak mają robić? 
  • Jak się z tym czują? 

Przygotowanie i ustalenie działań takiego zespołu jest konieczne do adekwatnego reagowania w sytuacji kryzysowej.

2. Wybór kilku osób (3–8), które są gotowe stworzyć szkolny zespół reagowania kryzysowego (SZRK) i zaangażować się w jego działania – dyrektor, pielęgniarka, nauczyciele, sekretarka, wychowawcy, pedagog, psycholog szkolny, woźne (istotna jest obecność osoby mającej dobry kontakt z uczniami).
3. Wyznaczenie przewodniczącego. Jego rolą jest organizowanie kolejnych spotkań i informowanie o nich wszystkich członków zespołu oraz rozwiązywanie sytuacji spornych i dbanie o to, by wszyscy posiadali bieżące informacje.
4. Udział członków SZRK w szkoleniu dotyczącym interwencji kryzysowej.
5. Zaznajomienie członków z rolami, zadaniami, np.: kontakt z mediami, kontakt z rodzicami, ewakuacja, pomoc medyczna. 
6. Zwoływanie spotkań zespołu – aktua­lizowanie wiedzy na temat sytuacji w szkole i monitorowanie, czy dotychczasowe ustalenia pozostają nadal adekwatne do rzeczywistości szkolnej.
7. Współpraca z okolicznymi fundacjami, stowarzyszeniami, placówkami specjalizującymi się w konkretnych sytuacjach trudnych.

Zadania zespołu kryzysowego
W skład zespołu kryzysowego wchodzą: pracownicy szkoły, którzy są przeszkoleni i przygotowani do udzielania pomocy w sytuacjach kryzysowych w szkole.

Zadania, którym muszą sprostać:

• Konsultowanie niepokojących zachowań uczniów z pozostałymi pracownikami szkoły.
• Wprowadzanie w życie procedur, realizowanie konkretnych planów interwencji.
• Wyznaczanie osób odpowiedzialnych za poszczególne zadania.
• Monitorowanie sytuacji uczniów, którzy przejawiają zachowania autodestrukcyjne.
• Sprawdzanie, czy uczeń otrzymał odpowiednią pomoc.
• Określanie potrzeb obejmujących pomoc z zewnątrz w porozumieniu z dyrekcją oraz rodzicami lub opiekunami.
• Powiadomienie instytucji i organizacji, które mogą wesprzeć ucznia w zaistniałej sytuacji, np. poradnia psychologiczno-pedagogiczna, poradnia zdrowia psychicznego dla dzieci i młodzieży, ośrodek interwencji kryzysowej, placówka pomocy społecznej, sąd, media lub organizacje pozarządowe.

Bardzo ważne jest skorzystanie z wiedzy i doświadczenia specjalistów z zakresu suicydologii, którzy pomagają w sytuacjach związanych z kryzysem. Gdzie szukać takich specjalistów? Na przykład w Polskim Towarzystwie Suicydologicznym (PTS). Można też szukać pomocy na platformie Życie Jest Warte Rozmowy.

8. NIE JESTEŚ ODPOWIEDZIALNY ZA WSZYSTKO, GDYŻ PSYCHOLOG SZKOLNY NIE JEST ZOBOWIĄZANY DO PROWADZENIA PSYCHOTERAPII (NAWET JEŚLI MA DO TEGO UPRAWNIENIA)

Psycholog czy pedagog szkolny nie prowadzi psychoterapii w szko­­le! Konieczne jest korzystanie z usług specjalistów pracujących poza szkołą.

Zindywidualizowana ścieżka kształcenia

• Indywidualne nauczanie może usunąć bariery i ograniczenia dla ucznia po próbie samobójczej i polepszyć jego funkcjonowanie oraz uczestnictwo w życiu szkoły.
• Aby uruchomić taką ścieżkę nauczania, potrzebna jest opinia z poradni psychologiczno-pedagogicznej (PPP). 
• Żeby ją uzyskać, rodzic musi dołączyć do wniosku opinię szkoły o sy­­tuacji ucznia, który stara się o opinię od poradni.
• W przypadku zindywidualizowanej ścieżki kształcenia dyrektor może swobodnie decydować o organizacji nauczania ucznia objętego tym sposobem nauczania.

9. INWESTUJ W UCZENIE DZIECI WZAJEMNEJ EMAPTII ORAZ POMOCY RÓWIEŚNICZEJ. DAJ IM SZANSĘ NA REAKCJĘ, ALE TOWARZYSZ IM W TEJ POMOCY

Działania interwencyjne w szkole
Istotne jest inwestowanie w kadrę pracowników jeszcze przed wystąpieniem jakichkolwiek trudności. Im więcej wiedzy mają nauczyciele, tym dzieci i rodzice mogą czuć się bezpieczniej w otaczającej ich szkolnej przestrzeni. 

Poziomy profilaktyki

• Profilaktyka uniwersalna:
  • szkolenia nauczycieli i pracowników szkoły na temat potrzeb rozwojowych dzieci, umiejętności wychowawczych, bezpieczeństwa,
  • powołanie zespołu do spraw sytuacji kryzysowych,
  • tworzenie wspierającego środowiska w szkole oraz budowanie 
  • dobrych relacji nauczyciel – uczeń – rodzic, 
  • ochrona i wsparcie ofiar przemocy,
  • wzmacnianie odporności uczniów – radzenie sobie z emocjami, stresem, rozwiązywanie konfliktów,
  • podnoszenie samooceny uczniów, pomoc w rozwijaniu zainteresowań i doświadczaniu swojego sukcesu,
  • wskazanie osób służących poradą i pomocą.
• Profilaktyka selektywna (adresowana do grup zwiększonego ryzyka):
  • budowanie motywacji, udzielanie wsparcia, pomoc w nauce, dokładny wywiad o potrzebach i trudnościach, obserwacja dla oszacowania ryzyka,
  • dbanie o pogłębianie współpracy z rodzicami,
  • rozwijanie dodatkowych umiejętności psychologicznych i społecznych.
• Profilaktyka wskazująca (adresowana do poszczególnych uczniów z grup wysokiego ryzyka – po próbach samobójczych, eksperymentujących z substancjami psychoaktywnymi):
  • obserwacje prowadzone przez wyszkolonych pracowników szkoły,
  • wsparcie przez nauczycieli, pomoc w nauce,
  • współpraca z rodzicami, opracowanie wspólnej pomocy dla ucznia,
  • wsparcie szkolnego specjalisty, opieka i pomoc w trudnościach,
  • skierowanie do specjalistów, przeprowadzenie diagnozy, ewentualne podjęcie terapii,
• zaproponowanie rodzicom treningu umiejętności lub nakłanianie do skorzystania z pomocy specjalistycznej (terapeutycznej).

10. PAMIĘTAJ O PRZEPISACH PRAWNYCH 

Dziecku w kryzysie trzeba i należy po­­móc, aby w jak najlepszych warunkach i w sprzyjającym środowisku wrócił do swojego życia, jakie pamięta sprzed kryzysu. 

Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. (Dz. U. z 2017 r., poz. 159 z późn. zm.) możemy prosić o dostosowanie procesu edukacyjnego dla dziecka.
Przykłady dostosowań procesu edukacyjnego w bieżącej pracy nauczycieli:

• preferowana forma sprawdzania wiedzy, aktywności ucznia,
• podział materiału na mniejsze części,
• możliwość pracy poza klasą podczas sprawdzianów,
• wydłużenie czasu pracy, zmniejszenie liczby zadań na lekcji i sprawdzianie,
• uwzględnienie trudności ucznia z równoczesnym wykonywaniem kilku czynności naraz, np. słuchania i notowania, przepisywania z tablicy, odszukiwania zadania w książce,
• umożliwienie nieprowadzenia notatek,
• tolerancja dla zachowań będących objawami depresji,
• wzmocnienia pozytywne (dla wszystkich uczniów).

Podsumowanie 

Powrót dziecka do szkoły po próbie samobójczej jest wyzwaniem dla wielu osób – szczególnie dla samego dziecka i o tym należy pamiętać. Rodzice, szkoła, grupa rówieśnicza to tylko (albo aż) zasoby, które mogą dziecku towarzyszyć i wspierać w powrocie do życia sprzed kryzysu. 

Zatem warto zastanowić się nad tymi aspektami, których nie powinno się robić w takiej sytuacji.

CZEGO NIE ROBIĆ (SZCZEGÓLNIE DLA NAUCZYCIELI):

• organizować krótkich zajęć, które dotyczą tylko samobójstw – takie zajęcia powiększają problem zamiast mu zapobiegać;
• wskazywać samobójstwo jako reakcję na stres czy coś innego – wówczas akt samobójczy zaczyna być uzasadnionym i akceptowanym sposobem rozwiązywania trudności;
• pokazywać filmów i innych materiałów wizualnych, które prezentują zachowania samobójcze – taki materiał działa jako instruktaż, dla niektórych staje się sposobem na zwrócenie na siebie uwagi;
• prezentować nagranych wywiadów i angażować młodych ludzi po próbach samobójczych, aby opowiadali o swoich przejściach, gdyż uczniowie mogą identyfikować się z omawianymi problemami (mogą być zainspirowani tym, aby zrobić to samo i być w jakimś kontekście osobą do naśladowania).

CZEGO NIE ROBIĆ (SZCZEGÓLNIE DLA RODZICÓW/OPIEKUNÓW PRAWNYCH):

• straszyć: Jeśli zaraz nie przestaniesz, zostaniesz kaleką do końca życia;
• zawstydzać: Pochwal się wszystkim, co głupiego ostatnio sobie narobiłeś;
• obwiniać: Pomyślałeś, co by czuli Twoi rodzice lub rodzeństwo, gdyby zobaczyli, co sobie robisz?;
• potępiać: Jesteś egoistyczny i obrzydliwy w tym, co robisz;
• karać: Jeśli zrobisz to jeszcze raz, to popamiętasz. Nie dostaniesz już nigdy tego telefonu;
• oceniać/obrażać: Uważam, że jesteś żałosny. 

Bibliografia:

1. https://www.adamed.expert/pacjent/wspierajaca-szkola/kluczowe-dzialania-na-rzecz-ucznia-po-probie-samobojczej [dostęp: 10.09.2024]
2. https://zwjr.pl/pomoc-w-10-krokach [dostęp: 10.09.2024]
3. https://backend.zwjr.pl/media/attachments/Wsparcie_ucznia_po_pr%C3%B3bie_samob%C3%B3jczej_2xUffzL.pdf [dostęp: 10.09.2024]

Przypisy:

1. Interwencje po próbie samobójczej: https://zwjr.pl/artykuly/interwencje-po-smierci-samobojczej.
2. Istotne jest informowanie, gdzie i kiedy udzielana jest pomoc i wsparcie. W szkole powinny zostać rozwieszone plakaty, na których umieszczone zostaną informacje o numerach pomocowych i miejscach udzielania pomocy (również całodobowo) poza szkołą, placówką, instytucją.