Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne u dzieci i młodzieży

W pierwszej ­­po­­­ło­wie XX w. za­burzenia obsesyjnokompulsyjne, czyli OCD (obsessive-compulsive disorder), nazywane były nerwicą natręctw i uznawano je za dość rzadką chorobę. Jednak Sigmund Freud twierdził, że jest to zaburzenie wywołane przede wszystkim wewnętrznymi konfliktami, i próbował leczyć z niego przez psychoanalizę. Obecnie dzięki licznym badaniom i technologii ustalono, że przyczyną tego zaburzenia nie są nieuświadomione konflikty, ale nieprawidłowości w strukturze mózgu, sposobie funkcjonowania układu nerwowego oraz neuroprzewodnictwie, czyli np. regulacji poziomu serotoniny. W opracowanej przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne klasyfikacji DSM (diagnostic and statistical manual of mental disorders) OCD jest zaliczane do zaburzeń lękowych charakteryzujących się obsesjami i/lub kompulsjami. Osoby, które ich doświadczają, w tym dzieci i młodzież, nie mogą prawidłowo funkcjonować, gdyż ich realizacja zajmuje im dużo czasu, negatywnie wpływa na relacje z in­nymi ludźmi i zakłóca wykonywanie czynności życia codziennego, takich jak mycie się, jedzenie, ubieranie się, przemieszczanie się czy uczenie się.

Podobnie jak w wypadku wielu innych zaburzeń, również i przy OCD nie ma jednego czynnika, który je wywołuje. Suma dziedzicznych predyspozycji do wadliwego działania układu nerwowego, czynników środowiskowych, urazów psychicznych, wypadków, przebytych chorób, długotrwałego stresu  może aktywować różne objawy obsesji i/lub kompulsji. Badania wykazują, że blisko połowa rozpoznanych przypadków OCD u osób dorosłych ma swoje początki w dzieciństwie. Warto pamiętać także o tym, że zaburzenie to może rozwinąć się podczas dojrzewania.

Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne u dzieci i młodzieży

W wypadku młodszych dzieci zarówno rodzice, jak i opiekunowie czy nauczyciele mogą nie zwrócić uwagi na rozwijające się OCD, gdyż rytuały i kompulsje są dość charakterystycznymi objawami niektórych etapów rozwojowych. Między drugim a ósmym rokiem życia są one sposobem na opanowanie lęków i kontrolowanie otoczenia. 

Przykładami takich sytuacji mogą być:

• rytuały związane z układaniem się do snu i „zabezpieczaniem” przed ciemnością (zapalona lampka, ułożone przy łóżku zabawki),
• zabieranie na spacer, plac zabaw, do przedszkola, szkoły ulubionej zabawki czy ulubionego przedmiotu jako ochronnego talizmanu,
• spożywanie określonych posiłków na śniadanie, obiad, kolację, o określonej porze i w określony sposób, 
• rytuały związane z kąpielą.
   

U prawidłowo rozwijających się dzieci tego typu rytuały pomagają w przezwyciężeniu lęku separacyjnego i zrozumieniu otoczenia, wzmacniają rozwój, wspierają socjalizację, a w okresie dojrzewania czy we wczesnej dorosłości po prostu zanikają. Jednak w wypadku OCD dziecięce rytuały mogą utrzymywać się mimo osiągnięcia pełnoletności. 

Przy występowaniu zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych wspomniane rytuały mogą przybierać u dzieci różne, często dziwaczne formy. Już wtedy będą one doś­wiadczały trudnych sy­tuac­­ji, ta­­kich jak wyśmiewanie przez rówieśników, a czasami i dorosłych, izolowanie lub zmuszanie do zaprzestania ich wykonywania. Niestety, próby powstrzymywania się od ich wykonywania zwiększają odczuwany lęk, co prowadzi do pogłębiania się problemu. 

Zarówno dzieci, jak i młodzież przejawiają silną potrzebę akceptacji przez rówieśników oraz uczes­­­tnictwa w życiu towarzyskim. Mając jednak świadomość dziwności i bezsensowności swojego zachowania, będą próbowały je tłumić do czasu, w którym pojawią się okoliczności sprzyjające odreagowaniu napięcia, czyli gdy będą same w przedszkolu, szkole lub kiedy wrócą do domu. Ukrywanie obsesji czy kompulsji może trwać bardzo długo (nawet kilka lat) i może być na tyle skuteczne, że nawet rodzice nie zauważą rozwijającego się i utrwalającego się zaburzenia. Jest to bardzo trudna sytuacja, gdyż im dłużej pozostaje ono nieleczone, tym mocniej i głębiej utrwalają się objawy, skutecznie dezorganizując życie młodego człowieka – a leczenie w takim wypadku jest mocno utrudnione i wiąże się nie tylko z oddziaływaniem terapeutycznym, ale także z interwencją farmakologiczną. Właściwa i w porę podjęta interwencja może doprowadzić do złagodzenia lub nawet wycofania się objawów, co spowoduje, że w wieku dorosłym mogą być one niezauważalne. Czasami jednak objawy początkowo zanikają, ale później dochodzi do reemisji w nowej zmienionej formie. Prawdopodobnie przyczyna tkwi w anomaliach układu nerwowego, które ujawniają się na skutek różnych przeżyć lub zmian hormonalnych.

Leczenie i terapia zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych

W leczeniu OCD dominuje pogląd, że połączenie terapii poznawczo-behawioralnej z farmakologiczną daje najlepsze rezultaty. Należy jednak zwrócić uwagę, że część specjalistów zaleca zachowanie szczególnej ostrożności przy stosowaniu leków psychotropowych u dzieci. Jednym z podstawowych kryteriów powinien być bilans korzyści i strat. Jeśli problemy są bardzo duże i zaburzenia wręcz uniemożliwiają codzienne funkcjonowanie, a brak leczenia groziłby poważnymi negatywnymi konsekwencjami, to warto rozważyć podanie takich leków. Skutkami ubocznymi są najczęściej: impulsywność, nadpobudliwość i drażliwość. W wypadku ich wystąpienia można zmienić dawkowa...