Jak odkryć i wykorzystać potencjał ucznia z ASD?

W szczególności warto pochylić się nad analizą sytuacji szkolnej dziecka z zaburzeniami ze spektrum autyzmu. Jak z takim dzieckiem pracować? W jaki sposób budować komunikację? Jakie działania podejmować, aby praca z nim dawała wszystkim uczestnikom procesu edukacyjnego satysfakcję? 

Na te pytania postaram się odpowiedzieć na podstawie wniosków z własnych doświadczeń oraz analizy specjalistycznej literatury. 

Na samym początku należy zrozumieć, z jakimi trudnościami mierzą się uczniowie z ASD. Jest to niezwykle ważne, ponieważ pozwala wychowawcy spojrzeć na dziecko z innej perspektywy i dowiedzieć się, dlaczego podejmuje ono takie, a nie inne decyzje. 

Do najistotniejszych problemów dzieci z ASD należy zaliczyć:

• niewystarczające przetwarzanie sensoryczne,
• trudności w rozumieniu i odpowiadaniu na sygnały o charakterze społeczno-emocjonalnym,
• brak elastyczności poznawczej,
• stereotypie ruchowe, przywiązanie do rutyny,
• problemy z uwagą i koncentracją,
• trudności w myśleniu i działaniu perspektywicznym,
• trudności ze zrozumieniem sensu,
• deficyty funkcji wykonawczych,
• brak umiejętności radzenia sobie w sytuac­jach stresujących,
• obsesyjne zainteresowanie wąską dziedziną,
• zaburzenia snu i odżywiania.

Zaburzeniom ASD często towarzyszą zaburzenia dodatkowe, tzw. współtowarzyszące. Są to: 

• zaburzenia uwagi i aktywności,
• zaburzenia obsesyjno-kompulsywne,
• tiki,
• zaburzenia snu,
• zaburzenia nastroju,
• epilepsja,
• zaburzenia odżywiania,
• agresja lub autoagresja,
• fobie społeczne,
• zespół nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi (ADHD),
• dolegliwości somatyczne (np. bóle brzucha, zaparcia, alergie).

Mając tę wiedzę, można od razu dojść do wniosku, że dla dziecka z ASD dużym wyzwaniem jest samo bycie w szkole wśród rówieśników. Dzieci te często nie są w stanie odnaleźć się w relacjach społecznych. Zachowują się niezgodnie z obowiązującymi zasadami i normami. Nie potrafią przegrywać, a jeśli coś takiego ma miejsce, zaczynają się mocno złościć, denerwować. Trudnością dla nich jest radzenie sobie z emocjami. Często nie są w stanie nazwać swoich emocji. Nie wiedzą również, jakie odczucia z ciała towarzyszą konkretnym stanom emocjonalnym, co może się przełożyć na to, że czują się wówczas jeszcze bardziej zagubione i zdezorientowane. 

Dlatego też u takich dzieci widoczne są często ataki złości, które są odpowiedzią na brak umiejętności radzenia sobie ze stresem, napięciem oraz zbyt dużą ilością bodźców docierających do takiego dziecka z otoczenia. Czasem złość może być ukierunkowana na siebie (zachowania autoagresywne) i przejawia się wówczas np.: uderzaniem głową w ścianę, uderzaniem rękami po głowie, gryzieniem się, wyrywaniem sobie włosów w głowy. Obserwacja takiego zachowania jest bardzo trudna i nie zawsze nauczyciele wiedzą, jak mu przeciwdziałać lub jak je zatrzymać. Takie zachowania wpływają na trudności z wchodzeniem w relacje społeczne. Dziecko nie umie bawić się z rówieśnikami, nie rozumie zasad wprowadzanych w zabawie. Wiele rzeczy przyjmuje dosłownie, co również wpływa na zwiększenie poziomu stresu, napięcia i frustracji. Czasem, żeby rozładować to napięcie, uczniowie podejmują zachowania destrukcyjne. Bywa u nich również zauważalna nadruchliwość. Dziecko z ASD ma problem z tym, aby usiedzieć na miejscu. Mocno rusza nogami, uderza nimi intensywnie o pod...