Funkcjonowanie ucznia z ASD w szkole – osobiste doświadczenia, praktyczne wskazówki i wybrane strategie terapeutyczne

Praca z osobami z całościowymi zaburzeniami rozwojowymi ma w sobie coś twórczego, kreatywnego i nieprzewidywalnego, a jednocześnie niezwykle pociągającego. Zdarzają się chwile ogromnej satysfakcji, gdy widzę, że zastosowana strategia terapeutyczna przynosi efekty – dziecko rozwija się i zmienia swoje zachowanie na bardziej akceptowane społecznie.

Jednak droga do sukcesu nie jest łatwa. W edukacji osób z ASD nie brakuje wyzwań, niepowodzeń i konieczności nieustannego poszukiwania skutecznych rozwiązań – to odważne eksperymentowanie, przełamywanie schematów oraz wychodzenie poza rutynowe działania, które w naszym systemie oświaty są wciąż powszechne.

Klucz do sukcesu

Gdybym miała podsumować moją wieloletnią pracę z dziećmi z ASD, powiedziałabym, że kluczem do szeroko rozumianego sukcesu, który najczęściej nie oznacza spektakularnej zmiany, lecz mały krok w kierunku większej samodzielności czy lepszej komunikacji, jest życzliwość i wyrozumiałość wobec uczniów, z którymi pracujemy.

Może się to wydawać proste, lecz w rzeczywistości takie nie jest, zwłaszcza ze względu na trudne zachowania, które dzieci z ASD często prezentują. Bywa, że są one jedyną formą komunikacji, jaką znają. Nierzadko wynika to z faktu, że dzieci utrwaliły sobie ten sposób porozumiewania się z opiekunami, ponieważ okazał się skuteczny w przyciąganiu ich uwagi lub osiąganiu pożądanych rezultatów.

Prawdziwym wyzwaniem dla nas pedagogów, nauczycieli i terapeutów jest opanowanie własnych emocji w sytuacjach, gdy podopieczny przejawia zachowania trudne. Następnym krokiem jest poszukiwanie skutecznych strategii, które pozwolą na ich deeskalację.

W dalszej części artykułu przedstawię kilka sprawdzonych przeze mnie strategii terapeutycznych, które mogą okazać się pomocne w pracy z dziećmi z ASD.

Drugim kluczowym słowem jest akceptacja i szacunek wobec sposobu, w jaki osoba z całościowymi zaburzeniami rozwojowymi postrzega świat. Bez wątpienia myśli, widzi i odczuwa rzeczywistość inaczej, niż jest to uznawane za „normę”.

Pamiętam sytuację z zajęć, kiedy jeden z uczniów z autyzmem nieustannie zerkał na obraz wiszący na ścianie, podczas gdy ja próbowałam skierować jego uwagę na zadanie matematyczne. W pewnym momencie zapytałam: „Paweł, co cię tak zaciekawiło na tym obrazie?”, na co chłopiec odpowiedział, że podobają mu się kolorowe maki i że artysta użył aż pięciu odcieni czerwieni. Ja dostrzegałam tylko jeden kolor – mimo starań, wszystkie maki wydawały mi się identyczne. Po raz kolejny przekonałam się, że osoby z ASD widzą świat inaczej. Nie lepiej, nie gorzej – po prostu inaczej.

Przejdźmy zatem do konkretnych przykładów funkcjonowania dziecka z ASD w środowisku szkolnym. Choć na przestrzeni lat obraz kliniczny całościowych zaburzeń rozwojowych ulega zmianom, co doskonale rozumieją osoby z doświadczeniem pedagogicznym i terapeutycznym, niezmienny pozostaje fakt, że na funkcjonowanie ucznia z ASD wpływa wiele czynników.

Do najważniejszych z nich należą: zdolność rozpoznawania i wyrażania własnych emocji oraz emocji innych osób, umiejętność budowania i wykorzystywania kompetencji komunikacyjnych, a także występujące zaburzenia sensoryczne.

Praca z uczniem z ASD 

Praca z uczniem z ASD polega przede wszystkim na monitorowaniu jego zachowania i dostosowywaniu metod wsparcia do jego indywidualnych potrzeb. Zadaniem nauczycieli i specjalistów pracujących w szkole jest podejmowanie działań, które maksymalnie zwiększą samodzielność ucznia zarówno w codziennym funkcjonowaniu, jak i w dorosłym życiu. Cel ten wykracza poza ramy edukacji szkolnej i obejmuje szeroko rozumianą adaptację społeczną.

Planując i realizując różnorodne działania edukacyjno-terapeutyczne w szkole podstawowej, zawsze zastanawiam się, czy przyczynią się one do tego, aby uczeń w przyszłości mógł samodzielnie funkcjonować w społeczeństwie. Jako kadra pedagogiczna powinniśmy stosować holistyczne podejście do edukacji, które uwzględnia nie tylko rozwój akademicki, ale także kompetencje społeczne, emocjonalne i życiowe ucznia.

Ważne jest, aby uczeń opanował wiedzę i umiejętności wynikające z podstawy programowej. Jednak dla mnie jako nauczyciela wspomagającego, pedagoga specjalnego i terapeuty behawioralnego równie istotne są kompetencje emocjonalno-społeczne, które bezpośrednio wpływają na jego funkcjonowanie w klasie i szkole.

Mam na myśli umiejętność nawiązywania kontaktów z rówieśnikami, skuteczną komunikację interpersonalną, a także zdolność rozpoznawania i regulowania zarówno własnych emocji, jak i emocji innych osób. Rozwijanie tych kompetencji jest kluczowe dla pełnego i harmonijnego uczestnictwa ucznia w życiu szkolnym i społecznym.

Dzieci z ASD zmagają się przede wszystkim z deficytami w sferze emocjonalno-społecznej oraz zaburzeniami integracji sensorycznej, które utrudniają im funkcjonowanie w klasie i często stanowią wyzwanie dla nauczycieli.

Moim zdaniem praca z uczniem z ASD polega na obserwacji i analizie jego zachowania, rozpoznawaniu potrzeb oraz identyfikowaniu sygnałów zapowiadających zachowania nieakceptowane społecznie. Kluczowe jest zapobieganie tym zachowaniom lub modyfikowanie ich na bardziej akceptowalne, a także – w miarę możliwości – eliminowanie dystraktorów utrudniających funkcjonowanie ucznia w klasie.

Wspieranie ucznia w środowisku szkolnym wymaga odpowiednio dobranych strategii terapeutycznych, które pomagają mu lepiej funkcjonować zarówno w sferze edukacyjnej, jak i społecznej. Poniżej przedstawię kilka praktycznych wskazówek, które mogą pomóc w poprawie funkcjonowania ucznia w klasie.

Zaburzenia w obrębie układów sensorycznych – ich wpływ na funkcjonowanie ucznia oraz strategie wsparcia

Uczeń z zaburzeniami w obrębie układu dotykowego, takimi jak tzw. obronność dotykowa (nadwrażliwość dotykowa) lub podwrażliwość dotykowa, może nieprawidłowo odbierać i przetwarzać bodźce dotykowe.

Jakie zachowania mogą występować u dziecka z zaburzeni