Sytuacje kryzysowe w szkołach – źródła, skutki i rola nauczyciela jako opiekuna emocjonalnego

Kryzys w szkole może mieć wiele twarzy: od pozornie „drobnych” wydarzeń, jak publiczne upokorzenie, po poważne incydenty, jak: śmierć kolegi, przemoc rówieśnicza czy nagłe problemy rodzinne. Źródła tych sytuacji mogą tkwić zarówno w środowisku szkolnym (np. nadmierne wymagania, brak wsparcia), jak i poza nim (rozwód rodziców, przemoc domowa, zaburzenia psychiczne). Warto zauważyć, że to co dla jednej osoby jest trudnością do przezwyciężenia, dla innej może okazać się przytłaczającym kryzysem – wszystko zależy od odporności psychicznej, dostępnych zasobów i wsparcia społecznego.

W takich momentach nauczyciel często jest pierwszą osobą dorosłą, która może zauważyć sygnały alarmowe i zareagować. Nie musi być psychologiem – wystarczy, że będzie uważnym, empatycznym dorosłym, który potrafi nazwać emocje, dać przestrzeń do rozmowy i zaproponować wsparcie. Jego rola może być kluczowa w zatrzymaniu kryzysu na wczesnym etapie lub w pomocy uczniowi w jego przepracowaniu.

Warto w tym miejscu przywołać jedną z historii, która szczególnie mocno zapisała się w pamięci wielu pedagogów. Pewien nauczyciel zauważył, że jego zwykle aktywna uczennica z dnia na dzień stała się cicha, wycofana, nieobecna. Zamiast ją karcić za brak zaangażowania, zapytał po lekcji: „Coś się dzieje? Chciałabyś o czymś porozmawiać?”. Dziewczyna rozpłakała się i opowiedziała o sytuacji w domu, z którą nie potrafiła sobie poradzić. Ten prosty gest – zauważenie, życzliwość, obecność – był początkiem drogi do wsparcia, a później pomocy specjalistycznej. Jak pisał Carl Rogers, amerykański psycholog i pedagog: „Najbardziej osobistym prezentem, jaki możemy dać drugiemu człowiekowi, jest nasza uwaga”.

W dalszej części artykułu postaram się przybliżyć najczęstsze objawy spotykane u uczniów w sytuacjach kryzysowych w szkołach oraz konkretne sposoby i działania, jakie nauczyciel może podjąć, aby w adekwatny sposób reagować i wspierać swoich uczniów – nie tylko jako edukator, ale też jako uważny towarzysz w trudnych momentach.

1. Przeciążenie obowiązkami i stres szkolny
    

Objawy u ucznia:

• płacz przy tablicy,
• zamyślenie, „nieobecność”,
• unikanie sprawdzianów lub zadań,
• bóle brzucha, głowy.
   

Co może zrobić nauczyciel?

Co powiedzieć:

• „Widzę, że dziś ciężko ci się skupić. Nie musisz odpowiadać teraz, spróbuj za chwilę albo podejdź po lekcji”.
• „Czasami naprawdę mamy za dużo na głowie. Zróbmy tak – odpuśćmy dzisiejsze zadanie, wrócisz do tego w poniedziałek”.
   

Działania:

• Pozwól uczniowi wyjść z klasy (np. z kolegą lub z opiekunem) do spokojnego miejsca – biblioteka, gabinet pedagoga.
• Zaoferuj pomoc w zaplanowaniu tygodnia, pomóż stworzyć uczniowi organizer lub planner działań szkolnych.
• Zadzwoń do rodzica i zapytaj o stan psychofizyczny ucznia – może dzieje się coś więcej, wystąpiły sytuacje szczególe, którymi trzeba się zaopiekować.
• Skonsultuj się z pedagogiem: warto stworzyć tzw. „plan wspierający” ucznia (np. mniej sprawdzianów w tygodniu, wydłużony czas pracy).
   

Narzędzia:

• „Karta Dobrego Dnia” – karta, w której uczeń codziennie zaznacza, jak się czuje (może być rysunkowa dla młodszych).
• Aplikacje relaksacyjne: nauczyciel może zaproponować np. Mindy, Calm, Smiling Mind (z wielu treści w tych aplikacjach można korzystać w wersjach darmowych).

2. Konflikty rówieśnicze, wykluczenie społeczne
    

Objawy:

• dziecko siedzi samo na przerwach, nikt go nie wybiera do grup,
• skargi na przezywanie, ignorowanie,
• wzmożona drażliwość, konflikty z nauczycielem.
   

Co może zrobić nauczyciel?

Co powiedzieć:...