Popatrz na Finlandie, czyli jak ucza najlepsi

To ważne pytania, które pomagają wyznaczyć nowy kierunek nauczania. W znalezieniu odpowiedzi na nie pomaga międzynarodowe badanie PISA (Programme for International Student Assessment), które porównuje poziom umiejętności piętnastolatków na całym świecie. Zdecydowanie warto poznać wyniki tego badania!

PISA 2023 – badanie i inspiracja dla edukacji. Dlaczego to ważne?

W badaniu PISA bierze obecnie udział ponad 80 krajów na świecie! Co trzy lata projekt badawczy jest powtarzany, aby obraz współczesnej edukacji był jak najbardziej aktualny. PISA skupia się na trzech kluczowych obszarach: czytaniu ze zrozumieniem, matematyce i naukach przyrodniczych. Nie jest to jednak zwyczajny sprawdzian wiedzy. Celem badania PISA jest pokazanie, jak uczniowie potrafią wykorzystywać wiedzę w praktyce, czyli np. jak interpretują przedstawione informacje, w jaki sposób podejmują się rozwiązania realnych problemów. Wyniki z ostatniej edycji badania ujawniły, że najlepsze rezultaty osiągają kraje, które nie tylko uczą wiedzy, ale także dbają o rozwój umiejętności krytycznego myślenia, samodzielności i współpracy swoich uczniów. Jednym z krajów, który od 2000 r., czyli od początku rozpoczęcia projektu, znajduje się w ścisłej czołówce, jest Finlandia. Inny kraj, który przykuwa uwagę swoimi osiągnięciami w zakresie edukacji, to Singapur – w ostatnim badaniu w 2023 r. ujawnił wzrost umiejętności swoich uczniów nawet pomimo pandemii Covid-19 oraz związanych z nią ograniczeń i konsekwencji. Jest to o tyle ciekawe, że większość państw właśnie w tym badaniu ujawniła spadek punktów w stosunku do wcześniejszej edycji PISA 2018. Finlandia i Singapur to dwa kraje, które osiągają wysokie wyniki, choć ich metody nauczania kładą nacisk na odmienne elementy. Finlandia stawia na samodzielność uczniów, zaś Singapur stanowi wzór diagnoz, analiz i innowacyjnych metod kształcenia. Które podejście sprawdza się lepiej? A może warto czerpać inspirację z obu? Przyjrzyjmy się dobrym praktykom, które warto znać i które mogą zmienić codzienność w polskiej klasie!

Uczyć się od najlepszych! – FINLANDIA

Finlandia stworzyła fenomen edukacyjny. Reforma edukacji zaprojektowana w latach 60. XX wieku dała pierwsze podwaliny do transformacji systemu edukacji, który w niedługim czasie stał się przykładem dla innych państw. I chociaż wyniki fińskich nastolatków spadły w kolejnych edycjach PISA, to właśnie ten nordycki kraj „konsekwentnie osiąga wysokie wyniki nauczania bez względu na społeczno-ekonomiczny status uczniów”. Efekty fińskiego systemu kształcenia są wynikiem wielu czynników, ale zdecydowanie pośród najważniejszych wymienić można następujące:

Duże zaufanie do uczniów
W edukacji fińskiej uczeń spostrzegany jest jako człowiek, który potrafi zaangażować się w zajęcia, ma swoje własne zainteresowania oraz indywidualne predyspozycje. Uczniowie nie stanowią jedynie numerów w dzienniku czy indeksie. Każdy z nich jest wyjątkowy, a zadaniem nauczyciela jest rozeznać się w możliwych predyspozycjach i wykorzystać wszystkie możliwe zasoby dla efektywnego procesu nauczania. Poznanie ucznia staje się tutaj priorytetem. Jak podkreśla T.D. Walker – nauczyciel w szkole podstawowej, autor książki Fińskie dzieci uczą się najlepiej: „musimy dobrze znać program nauczania, ale też zainteresowania dzieci w klasie, jeżeli chcemy zaproponować im pełne sensu, ciekawe zajęcia”. 

Większa swoboda nauczycieli
Nauczyciele mają dużą autonomię i są wysoko wykwalifikowani. Nauczyciele w fińskiej szkole realizują program nauczania w znacznie bardziej otwartej formule, ściśle rozróżniając ogólnie wyznaczone cele dydaktyczne od celów uczenia się uczniów. W rezultacie podczas swojej pracy są ukierunkowani na indywidualną pracę uczniów, szczególnie poprzez działanie. Na wielu lekcjach klasa szkolna zamienia się w przestrzeń do doświadczania. Zajęcia praktyczne angażują uczniów. Nie oznacza to jednak, że przygotowują swoje projekty samodzielnie, w izolacji od nauczycieli. Podczas zajęć w działaniu nauczyciel stale angażuje się w pracę z uczniami, rozmawia, mobilizuje i udziela informacji zwrotnych na bieżąco. Można powiedzieć, że nauczyciel staje się tutaj przewodnikiem, ale nie mistrzem, który dąży „tylko” do jednego rozwiązania problemu. Swoboda nauczycieli stwarza także szansę na wymianę doświadczeń oraz umacnianie relacji z gronem pedagogicznym. Wspólna praca na rzecz szkoły, uczniów oraz nauczycieli stanowi naturalną wartość. Można nawet powiedzieć, że „(…) nauczyciele z Finlandii współpracują z przyzwyczajenia nie tylko przy przydzielonych zadaniach (…) Współpraca nie jest wyłącznie dodatkiem. Nie chodzi w niej o tymczasową pracę zespołową ani wspólne interpretowanie danych na temat osiągnięć ucznia po ciężkim dniu pracy (…). W fińskich szkołach nauczyciele dzielą się wizjami i celami poprzez codzienne akty współpracy, zamiast poprzestać na wydrukowaniu ich w postaci planu”. Nauczyciele mają poczucie, że mogą na siebie liczyć, a wskazówki na temat ich pracy są przekazywane życzliwie i zgodnie z ideą „razem jesteśmy ważni, razem możemy więcej”. Edukacja jednoczy.

Brak dominacji podręczników i ćwiczeń na lekcji
Co ciekawe, nie jest prawdą, że nauczyciele nie wykorzystują podręczników do pracy na lekcji. Zdecydowanie robią to jednak w inny sposób. W fińskim procesie nauczania podręcznik stanowi jedno z wielu narzędzi wykorzystywanych podczas zajęć. Podręcznik nie domi...