Moje granice – Twoje granice. Jak je rozpoznać i szanować?

Tak rozumiane granice wiążą się ze sferą fizyczną i naszym ciałem, które stanowi barierę między tym, co wewnętrzne, a środowiskiem zewnętrznym. To również szeroko rozumiana sfera psychiczna, która dotyczy obszaru poznawczego, relacji społecznych i emocji. Zdarza się przecież, że uczestniczy się w rozmowach, w których nie chciałoby się brać udziału, słucha się o rzeczach, które nie wspierają, nie pomagają, nie podnoszą na duchu, nie wnoszą niczego dobrego. Temat relacji społecznych jest więc bardzo mocno obecny w sferze granic osobistych. 

Rozróżnień może być jednak więcej – oprócz granic fizycznych, psychicznych czy społecznych można odnieść się np. do granic związanych z podejmowaniem wybranych aktywności. Ktoś może nie chcieć brać udziału w czymś, co wydaje mu się niebezpieczne, w czym nie czuje się komfortowo, na co nie jest gotowy lub nie ma po prostu ochoty. Warto zdawać sobie sprawę z tego, że granice dotyczą również ludzkich możliwości. Nawiązują do zasobów takich jak wiedza i umiejętności. Granice mogą też dotyczyć czasu, by zregenerować się, zadbać o siebie. Ktoś może chcieć mieć więcej czasu dla siebie, chwilę na odpoczynek, czas na pobycie ze sobą. Zdarza się też, że jakaś ważna rozmowa powinna być przełożona na inny termin ze względu na okoliczności i to też granica, która wymaga uważności i troski.

Aby móc rozmawiać z dziećmi i młodzieżą na temat granic osobistych, warto przeprowadzić z nimi w pierwszej kolejności zajęcia wyjaśniające termin „granice”. W tym celu można wykorzystać burzę mózgów, wyświetlić czy pokazać mapy oraz granice państw. Można również nawiązać do sygnalizacji świetlnej, która wyznacza granice poruszania się po drodze. Kontekst życia szkolnego także zawiera szereg granic, które określane są przez statut szkolny, wewnętrzne regulaminy, oznaczenia poszczególnych miejsc (jak chociażby pokój dyrektora, do którego nie można po prostu wejść, tylko należy się wcześniej umówić na spotkanie). Ogólnie rozumiane granice to także wszelkie zwyczaje, tradycje, przyjęte i obowiązujące normy społeczne. Kiedy młodzi odbiorcy zastanowią się nad różnymi skojarzeniami ze słowem „granice”, łatwiej będzie im odnosić się do własnych – tych osobistych. 

Jak ćwiczyć rozumienie i szanowanie granic?

Poniżej znajdują się propozycje ćwiczeń dla dzieci i młodzieży, które mogą być pomocne w zrozumieniu tematu granic, uczenia się ich ochrony i reagowania w sytuacjach, gdy są przekraczane także względem innych. 

Skojarzenia 
Uczestnicy zastanawiają się w ramach burzy mózgów lub indywidualnie nad skojarzeniami związanymi z terminem „granice”. Wśród możliwych sformułowań mogą pojawić się np.: granice państw – wyznaczone linie na mapie; granice miejsca zamieszkania – drzwi wejściowe, drzwi wewnątrz mieszkania/domu, ogrodzenie; granice związane z prywatnością i bezpieczeństwem – zamki w drzwiach, kody do klatek wejściowych, alarmy w samochodach czy w domach, kody dostępu do telefonu, komputera; granice ustalane w grach planszowych/komputerowych; granice obowiązujące w grach zespołowych, takich jak piłka nożna, siatkówka, koszykówka; granice dotyczące normy wiekowej, by móc spożywać różne substancje, oglądać określone filmy/seriale, być obecnym w social mediach. Takie ćwiczenie warto podsumować komentarzem o tym, że granice są w życiu bardzo potrzebne i odgrywają ważną rolę w ustalaniu pewnych zasad wspólnego życia, zapewniają poczucie bezpieczeństwa, odnoszą się do wzajemnego szacunku i zaufania. Skojarzenia zapraszają do rozmowy o znaczeniu granic, które nie muszą oznaczać murów, barier, walki. To przede wszystkim kontekst rozpoznania granic w swoim życiu, to umiejętność komunikowania nie tylko tego, co jest przekraczające, ale też tego, co wspiera, pomaga, chroni, mówi o potrzebach czy wartościach.

Strefy
Uczestnicy rysują na kartkach trzy różne strefy: strefę komfortu (miejsca, w których czują się dobrze), strefę neutralną (miejsca, w których czują się obojętnie, ale bezpiecznie) i strefę dyskomfortu (miejsca, w których czują się z różnych powodów źle). Następnie dzielą się swoimi rysunkami w grupie i omawiają ćwiczenie. Warto skupić uwagę dzieci na wyróżnionej strefie komfortu i poszukać wspólnie takich czynników, cech czy sytuacji, które sprawiają, że akurat w niej można czuć się dobrze. To też bardzo dobra okazja, by poruszyć temat znaków ostrzegawczych przed wejściem do strefy dyskomfortu. Można zapytać uczestników, czy są w stanie stworzyć taki bezpieczny kompas w poruszaniu się po strefach.

Bezpieczny kompas 
Ćwiczenie może stanowić kontynuację poprzedniego tematu o strefach, ale może być także osobnym zadaniem. Uczestnicy rozmawiają o sytu...