„Jedynka” za nieprzygotowanie…, czyli o najczęstszych błędach w stosowaniu Prawa oświatowego

Jak oceniać prace uczniów?

Jednym z nieodłącznych elementów nauczania i wychowania w polskich szkołach jest proces oceniania uczniów. Ten niezwykle istotny element życia szkolnego jest przedmiotem wielu sporów w doktrynie Prawa oświatowego. W dalszych akapitach niniejszego artykułu przybliżone zostaną jedynie podstawowe pojęcia, które będą miały wprowadzający charakter dla dalszej części tekstu. Niemniej jednak nawet oględne przyjrzenie się przepisom ustawy o systemie oświaty pozwala choćby częściowo zrozumieć, jaki system oceniania miał na myśli polski ustawodawca, formułując poszczególne przepisy ustawy odnoszące się do oceniania uczniów.

Przepisem mającym zasadnicze znaczenie dla omawianej problematyki jest art. 44b ustawy o systemie oświaty. Przytoczona regulacja wyznacza standardy w ocenianiu osiągnięć edukacyjnych uczniów i ich zachowania.

Ocenianie osiągnięć edukacyjnych uczniów zostało zdefiniowane przez ustawodawcę w treści art. 44b ust. 3 ustawy o systemie oświaty jako rozpoznawanie przez nauczyciela poziomu i postępów w opanowaniu przez ucznia wiedzy i umiejętności w stosunku do wymagań określonych w podstawie programowej i szkolnych programach nauczania. Natomiast ocenianie zachowania ucznia – zgodnie z art. 44b ust. 4 ustawy – polega na rozpoznawaniu przez wychowawcę klasy, nauczycieli oraz uczniów danego oddziału stopnia respektowania przez ucznia trojakiego rodzaju zasad i obowiązków:

1. zasad współżycia społecznego,
2. norm etycznych,
3. obowiązków określonych w statucie szkoły.
    

Aby usystematyzować podstawową wiedzę, jaką można wywieść z treści przytoczonych przepisów, należy udzielić odpowiedzi na poniższe pytania. 

1. Na czym powinno polegać ocenianie obu z przytoczonych obszarów? Jakie są jego cele?
Aby odpowiedzieć na tak postawione pytanie, należy w pierwszej kolejności odwołać się do przytoczonych wcześniej definicji oceniania osiągnięć edukacyjnych i zachowania. W procesie oceniania ucznia nie można bowiem tracić z pola widzenia sposobu określenia przesłanek, których obowiązek spełnienia formułuje ustawodawca wobec podmiotów stosujących przepisy Prawa oświatowego w zakresie oceniania. W treści art. 44b ust. 3 ustawy o systemie oświaty prawodawca formułuje dwie przesłanki, które muszą być brane pod uwagę przez nauczyciela w procesie oceniania ucznia:

1. poziom opanowania przez ucznia wiedzy i umiejętności w stosunku do wymagań określonych w podstawie programowej i szkolnych programach nauczania,
2. postępy ucznia w opanowaniu wiedzy i umiejętności w stosunku do wymagań określonych w podstawie programowej i szkolnych programach nauczania. 
    

W praktyce stosowania przytoczonego przepisu często pomija się drugą z przytoczonych przesłanek, kładąc jednoznaczny nacisk na poziom opanowania przez ucznia wiedzy i umiejętności. Tymczasem ocenianie postępów ucznia w opanowaniu wiedzy i umiejętności jest podobnie istotne, a formułowany przez ustawodawcę wymóg uwzględniania tego obszaru w ocenianiu uczniów pociąga za sobą daleko idące konsekwencje. To właśnie treść art. 44b ust. 3 pkt 2 ustawy o systemie oświaty jest bezpośrednią podstawą do uznania, że ustalenie oceny śródrocznej lub rocznej wyłącznie na podstawie średniej ważonej ocen bieżących ucznia jest sprzeczne z przepisami ustawy. 

Nie sposób bowiem rozpoznać poziomu i postępów w opanowaniu przez ucznia wymaganych od niego wiedzy i umiejętności na podstawie jednej tylko zmiennej liczbowej, która w żaden sposób nie odnosi się do zindywidualizowanej sytuacji ucznia, a także nie uwzględnia poziomu opanowanej przez niego wiedzy.

W sytuacji bowiem, gdy np. uczeń uzyskał ocenę dopuszczającą z dwóch następujących po sobie kartkówek, a następnie uzyskał ocenę bardzo dobrą ze sprawdzianu, którego zakres pokrywał się z treścią wcześniejszych kartkówek, to na podstawie samej tylko średniej arytmetycznej uczeń taki otrzyma ocenę klasyfikacyjną dostateczną, mimo że:

1. opanował wymagany od niego zakres wiedzy i umiejętności oraz
2. dokonał wyraźnego postępu w jego opanowaniu. 
    

Należy uznać, że ustawodawca, formułując elementy składające się na istotę oceniania, świadomie chciał zapobiec takim sytuacjom poprzez ustalenie takiej treści art. 44b...