Jak radzić sobie z oporem ze strony ucznia lub jego rodziców?

Ludzie, szukając po­­mocy, przeżywają różne rozterki. Z jednej strony chcą otrzymać wsparcie, z drugiej – odczuwają pewien opór przed zmianą, ponieważ zaglądanie w głąb siebie, zajmowanie się trudnymi tematami może być bolesne. Zrozumienie, że niechęć do zmiany jest elementem procesu pomagania, pozwala uniknąć poczucia porażki i frustracji (King, 2004). Szczególnie, że konsultacje ze specjalistą w szkole poprzedzają często rozpoczęcie psychoterapii poza szkołą i nierzadko pracujemy nad motywacją do jej podjęcia przez rodzinę, ucznia czy jego rodziców. Warto zatem nieco przyjrzeć się zjawisku oporu, aby lepiej rozumieć to, co dzieje się z uczniem. 

Czym jest opór i dlaczego się pojawia?

Opór może być definiowany najogólniej jako przeciwstawianie się, nieuleganie. Jak rozumieć to, że chcemy komuś pomóc, doradzić, a spotykamy się z różnymi przejawami oporu, takimi jak niechęć do rozmowy, nieprzychodzenie na umówione spotkanie? Jeffrey Kottler (2003) w książce Opór w psychoterapii przytacza definicje oporu z różnych podejść terapeutycznych i za Donatą Puntil (1991) podaje, że „najprościej mówiąc, opór można zdefiniować jako wszelkie działania podejmowane – świadomie lub nieświadomie – przez ucznia, które mają zapobiec, unieważnić lub w innych sposób nie dopuścić do postępu w terapii”. 

Opór może się przejawiać jako:

• powstrzymywanie się od komunikowania przez milczenie, podejmowanie niezwiązanych z konsultacjami/terapią tematów, rzadkie i skąpe wypowiedzi,
• unikanie istotnych tematów przez ciągłe uciekanie od nich, prowadzenie rozmów na błahe tematy, nadmierne intelektualizowanie czy zadawanie retorycznych pytań, 
• manipulowanie przez lekceważenie, uwodzenie, zapominanie, przypisywanie swoich problemów innym, 
• łamanie reguł przez mani­fes­towanie niewłaściwych zachowań, niestosowne prośby, opuszczanie spotkań czy niedotrzymywanie terminów płatności (Kottler, 2003).
   

Jeffrey Kottler (2003) podaje, że można wyróżnić pięć typów oporu w terapii, mających odmienne przyczyny i wymagających innego potraktowania. Myślę, że podobne typy oporu i ich przejawy mogą pojawić się podczas konsultacji i oddziaływań terapeutycznych na terenie szkoły:

1. Opór wynikający z tego, że oso­ba korzystająca z oddziaływań terapeutycznych nie rozumie, czego specjalista chce i oczekuje od niej. W tym wy­­padku ważne jest jasne określenie wymagań, ról, celu i zadbanie o klarowną komunikację. 
    
2. Opór wynikający z braku do­­statecznej wiedzy, umiejętności. To ważne, aby wyznaczać takie zadania, które nie przekroczą możliwości ucznia czy jego rodziców, i wierzyć, że z czasem one się poszerzą. Niejednokrotnie pytając dziecko czy dorosłego, jak się czuje, usłyszymy: „nie wiem”, ponieważ tej osobie naprawdę jest trudno w danym momencie zidentyfikować czy opisać przeżywane uczucia, a nie wynika to z braku chęci współpracy. 
    
3. Opór związany z brakiem mo­­tywacji. Ponieważ na terenie szkoły często to specjalista inicjuje pierwszą konsultację, jest to typ oporu, z którym możemy spo­­­tkać się wielokrotnie. W tym wy­­padku pomocne będzie wzbudzanie nadziei, pozytywne nastawienie, koncentrowanie się na możliwych źródłach motywacji i zasobach.
    
4. Opór wynikający z lęku i po­­­czucia winy. Otwieranie się przed drugim człowiekiem, konfrontowanie się ze swoimi problemami, słabościami, bolesnymi wspomnieniami może powodować wycofanie się po początkowo bardzo dobrej współpracy. Udzielanie wsparcia, budowanie zaufania mogą być pomocne. Czasem jednak może to być też moment zaproponowania podjęcia terapii u psychoterapeuty w poradni czy prywatnym gabinecie, gdzie osoba otrzyma specjalistyczną pomoc w bardziej być może dla niej kom...